Richard Dawson: The Question

Het is alweer meer dan twee jaar geleden dat mijn favoriete schrijver Hilary Mantel overleed. Luisterend naar een song van Richard Dawson moest ik ineens weer aan haar denken. Dood en geestenwereld speelden een belangrijke rol in Hilary’s leven en werk, zij had een ongelukkige jeugd met allerlei metafysische ervaringen. En dat is ook het geval met Elsie, het meisje in Dawson’s song The Question. Haar jeugd (en ook latere leven) wordt ernstig ontregeld door een geest zonder hoofd. De vorige eigenaar van het huis, een stationschef, sprong voor de trein waarbij zijn hoofd abrupt van het lichaam gescheiden werd. Nu verschijnt hij regelmatig aan Elsie, hoofd onder een arm, zijn zwaargebouwde lichaam gestoken in een ouderwets spoorwegen uniform, de grijze lippen vragend: Waar ga jij heen? 

 

 

Foto Uncut/Sally Pilkington (Richards partner)

 

The Question kun je vinden op het vorige maand verschenen album End of the Middle. De ‘progressive folksongs’ van de Engelse zanger Richard Dawson (1981) zijn experimenteel en hij zingt als een valse kraai, maar ik vind het project meer dan geslaagd. Op dit album wordt de dynamiek en trauma van families verkend, lees ik in een interview met Tom Pinnock in muziekmagazine Uncut. Richard heeft een sombere periode achter de rug, maar nu gaat het wel weer. Het nummer The Question blijkt gedeeltelijk geïnspireerd door de bovennatuurlijke ervaringen van zijn moeder als jonge verpleegster in een ziekenhuis in Newcastle. Sommige daarvan verwerkte hij ook al op zijn album Henki (2021). Daarnaast werd de tekst beïnvloed door de psychische problemen van een familielid, die een figuur zonder hoofd had gehallucineerd. Er was daar een spoorlijn aan het eind van de tuin waar, zo bleek later, ooit iemand voor een trein was gesprongen, waarbij zijn hoofd was afgehakt.

 

Geesten kunnen angstaanjagend zijn, maar het idee dat er helemaal geen geesten zouden zijn, vindt Dawson nog veel angstaanjagender. Echt heel eng, maar toch ook wel behoorlijk opwindend. Het idee ‘dat het zich allemaal in de hersenen afspeelt’, daar heeft hij zijn hele leven op gebaseerd, zegt hij zelf. “Het idee dat we onze eigen wereld kunnen creëren en onze werelden kunnen samenvoegen.” 

Zei Annemiek Schrijver eigenlijk ook niet zoiets in een vorige blogpost? En is hier een (klein) raakvlak met Tony Parsons?

 

Voornaamste bron: 

Uncut, maart 2025

Als goden in hun schepping

Tony Parsons wordt vaak gelinkt aan de neo-advaita. Er zijn een paar boeken van hem in het Nederlands verschenen. Zijn boodschap in een korte flaptekst: “Er is geen ‘jij’ of ‘ik’, er is geen zoeker, geen verlichting en geen goeroe. Er is geen beter of slechter, er is geen pad en er valt niets te bereiken. Alles wat verschijnt is bron. Alles wat zich schijnbaar manifesteert – de wereld, het levensverhaal, de hypnotische droom van afgescheidenheid, de zoektocht naar huis – is het ene verschijnend als twee, het niets verschijnend als alles, het absolute verschijnend als het specifieke. Er is geen afgescheiden intelligentie die een bestemming weeft en er is nergens ook maar enige mogelijkheid om te kiezen. Er gebeurt helemaal niets, maar dit, zoals het is, nodigt de ogenschijnlijke zoeker uit om dat wat er al is opnieuw te ontdekken… de altijd aanwezige, onveroorzaakte, onveranderlijke onpersoonlijke stilte van waaruit onvoorwaardelijke liefde overvloeit en feestviert. Het is een wondermooi mysterie.”

De boeken zijn geschreven in dialoogvorm. Het zijn vragen uit de zaal en Parsons reacties daarop, tijdens spreekbeurten bijvoorbeeld in Amsterdam of  Berlijn.
Bijvoorbeeld deze: “Hoe komt het dat we allemaal betrokken zijn bij dezelfde droom?” In zijn antwoord zegt Parsons dat we niet dezelfde droom hebben, dat is het wonderbaarlijke, elke verschijningsvorm beschouwt ‘de muur’ als zijn unieke muur. Niemand anders in dit schijnbare bestaan ziet die muur zoals jij hem ziet. Die specifieke muur is jouw uitnodiging. Het is niet in woorden uit te leggen, meent Parsons. Wij zijn goden die rondlopen in onze eigen schepping, gelovend dat we afgescheiden mensen zijn. En als er een gevoel van afscheiding is, is er meteen ook tijdsbesef, een beweging ergens naar toe. Als je denkt dat wat je zoekt daar is, ontwijk je wat is. Je vermijdt het, want dit kan het toch zeker niet zijn? Alleen maar dit? Zo zit dat spel in elkaar.

Goden die hun eigen wereld scheppen dus. Onwillekeurig denk ik aan de overledene in de godenwereld, een van de zes bestaansrijken genoemd in het Bardo Thödol. Op het sterfmoment heeft hij de kans gehad de eenheid te herkennen, maar is daar op de een of andere manier niet in geslaagd. En nu is hij in de bardo van dharmata beland, waar de absolute energie van het heldere licht uiteenvalt en de dualiteit haar intrede doet. De zes bestaanwerelden zijn verschenen en de overledene heeft zich laten verlokken tot een wedergeboorte in de godenwereld. Niet geheel onprettig natuurlijk, maar toch weer gevangen in de kringloop van samsara.

Parsons metafoor, wij als goden in een eigen schepping, laat zien dat de valkuilen in leven en dood eigenlijk steeds dezelfde zijn. In plaats van in te zetten op het herkennen van de eenheid, creëren we onze eigen schijnwereld vol oppervlakkige afleiding. Uit gemakzucht, uit gewoonte, voor de gezelligheid. Maar vooral voor de illusie van veiligheid.

 

 

bron:

Tony Parsons

Niemand daar; Dialogen

Samsara Uitgeverij, 2004

Blogpauze

De woning hiernaast wordt verbouwd.

Er is veel geluid. 

Ik kan niet goed werken of nadenken.

Ik krijg niets af.

Tijd voor een blogpauze.

Annemiek Schrijver en de Cloud

Annemiek Schrijver (1964) vind ik een interessant en veelzijdig persoon. Ik heb nooit iets van haar gelezen, maar ken haar vooral als maakster van inspirerende televisieprogramma’s die ook als podcast te beluisteren zijn. De onderwerpen zijn meestal gewichtig, maar worden op schijnbaar lichtvoetige wijze aangesneden in vaak verrassende interviews.

Afkomstig uit een min of meer streng gereformeerd gezin, waarvan ze zich op een gegeven moment heeft losgeweekt, is Annemiek andere religies gaan bestuderen, met speciale aandacht voor het boeddhisme. Ze benadrukt dat ze geen boeddhist ís en lijkt vooral wat moeite te hebben met ‘gelijkmoedigheid’, een van de vier hartkwaliteiten* van het boeddhisme. Kalmte en onverschilligheid zouden te vaak worden gebruikt als een soort schijntroost, dat het niet zou uitmaken allemaal. Maar het maakt wél uit, vindt Schrijver.

Ik had graag een aflevering De hemel van… over haar willen maken, maar kon helaas  nergens informatie vinden over Schrijvers verbeelding van hemel of hiernamaals. Wel veel over haar godsbeeld, dat in de loop der jaren geleidelijk iets lijkt te verschuiven. In haar programma De verwondering gaat het ook vaak over het godsbeeld van de gasten. Zelf vindt ze haar godsbeeld ook erg veranderd. In de gereformeerde jeugdjaren bijvoorbeeld was dit heel nauw, maar ze weet niet meer precies hoe ze het toen zag.

In 2017 was ze te gast bij Tijs van den Brink voor een interview. In zijn programma Adieu God praat hij met ‘kerkverlaters’. Schrijver heeft inderdaad ooit de kerk verlaten, maar haar interesse voor God is bleef overeind. Zelf heeft ze het over haar ‘relatie met God’, een uitdrukking die ik bijna niet meer kan aanhoren, daar word ik heel jeukerig van. Zij kan wel beter denk ik dan. God is een moeilijk woord, zegt ze. Haar grote passie is ‘leeg worden voor God', een ontvangstzaal, een lege ruimte in haar die steeds meer opgevuld wordt door God die in haar opstaat. Dat doet hij in bepaalde moeilijke situaties.

We zijn acht jaar verder, een interview in de Varagids door Clementine van Wijngaarden. Gevraagd naar haar godsbeeld constateert Schrijver dat er tegenwoordig twee opvattingen zijn. De ene is dat bewustzijn in ons zit en als we doodgaan is het verdwenen. De andere opvatting is dat onze hersens als het ware een radio-ontvanger zijn en dat bewustzijn iets buiten ons is wat we kunnen ontvangen. Een beetje zoals de computer en de cloud. Als we doodgaan is de ontvanger er niet, maar de cloud is er wel. Dat laatste is haar godsbeeld. Dat er een collectief bewustzijn is, een soort helderheid, waar we ons op aan kunnen sluiten. Ze vindt het vreemd dat wij dat niet doen. Onbegrijpelijk dat we niet eens wakker worden. Waarom geloven we onze gedachten? En waarom nemen we het zo serieus?

Gaat Schrijver hier de advaita kant op?, vraag ik mij af. Het lijkt er wel op. Vanwege haar christelijke achtergrond blijft ze de term God gebruiken. Ze legt uit iedereen als een uitingsvorm van die God te zien. “Dan kun je zeggen: je bent een schepsel, maar je kunt ook zeggen: jij bent in jouw persoon Clementine, een manifestatie van het bewustzijn. Je hebt bewustzijn wat ik ook heb, daarin kunnen we elkaar ontmoeten, maar jouw vorm is heel individueel. En tijdelijk. Ik kan erg genieten van die gedachte, dat we allemaal een uiting zijn van God die zichzelf via ons wil leren kennen.”

 

 

 

*de andere drie zijn: compassie, liefdevolle vriendelijkheid en vreugde voor de ander.

 

bronnen:

Adieu God, april 2017

Varagids, februari 2025

Accurate

Nog wat leegte

Ik kom nog even terug op een eerdere blogpost, waarin ik mij afvroeg wat boeddhisten nu precies met ‘leegte’ bedoelen. Is het de afwezigheid van onafhankelijk bestaan, of ‘echte leegte’ – de afwezigheid van alles? Dat laatste in ieder geval niet, is mij verteld. Dat zou nihilisme zijn.

‘Leegte’ verwijst naar het idee dat dingen (en mensen!) niet inherent of zelfstandig bestaan. Niets bestaat op zichzelf. Alles is met elkaar verbonden en afhankelijk van andere dingen, die ook weer bestaan uit onderdelen die weer afhangen van allerlei oorzaken en omstandigheden. Als je goed kijkt zie je het.

Maar ook dan zie je in feite alleen je eigen fantasie, jouw projectie. Hoe jouw bewustzijn alles waarneemt en interpreteert en indeelt. Ook dat is leegte. De dingen zijn niet wat ze lijken, of wat jij er met je beperkte ideeën van maakt.

En alles verandert constant, het is maar een momentopname. Als je ergens naar kijkt, is het object al weer veranderd. Niets heeft een vaste, onveranderlijke identiteit. Jijzelf ook niet. Je verandert voortdurend door groei, ervaringen, de tijd die verstrijkt.

Over leegte zijn dikke boeken geschreven, het is dan ook een heel belangrijk onderwerp in het boeddhisme. Ingewikkeld en moeilijk uit te leggen of te doorgronden, meer een ervaring.

Op weg naar de muggenlamp

Deze week zag ik Soul, een Pixar animatiefilm uit 2020 over een muzikant en zijn bijna-doodervaring. Misschien heb je de film nog niet gezien, dan bevat dit stukje spoilers.

 

Joe (46) is een muziekleraar in New York die eigenlijk liever pianist in een jazzclub zou zijn. Op een (on)gelukkige dag krijgt hij die gouden kans, maar overlijdt door een ongeval. Zijn lichaamloze ziel (uitgebeeld als een klein, witblauw figuurtje met veel rondingen) bevindt zich in het hiernamaals tussen duizenden lotgenoten die gelaten (soms opgetogen) als kuddedieren op een lange lopende band staan, schuin omhoog in een donker heelal, richting een enorm en rond wit licht. De zielen die bij het witte licht aankomen gaan daar onmiddellijk in op, met het geluid van een vlieg op een elektrische muggenlamp, zengend. De hele situatie ziet er (in mijn ogen althans) naargeestig uit, bepaald niet het gebruikelijke positieve beeld van het Heldere Licht na overlijden. Het heeft iets van een tweede dood, maar ditmaal definitief. En zo te zien overkomt dit alle zielen, er is geen versie van een hemel of hel te bekennen, en al helemaal geen verwijzing naar een (eventueel oordelende) godheid.

 

Joe wil (nog) niet dood, zeker niet met zijn juist verworven goede vooruitzicht, en probeert hier te ontsnappen. Hij keert om tegen de stroom in, maar door alle commotie belandt hij per ongeluk in een gebied waar nieuwe zielen worden opgeleid en voorbereid op het leven op aarde. Een hiervoormaals dus. De nieuwe zielen zijn net kleine kinderen, ongeleide projectielen. Zij moeten hun spark nog ontdekken, bedoeld wordt hier passie, talent, inspiratie. Het personeel bestaat uit diverse gestileerde figuren, die niet lijken op traditionele engelen. Bij afdeling opleiding zijn ze betweterig (terecht zou ik zeggen), bij de doden zijn het onverbiddelijke boekhouders die het aantal overledenen strikt bijhouden. Ook hier wordt niet echt een positief beeld geschetst. Alles moet volgens de regels, geen ruimte voor vrije geesten. 

 

Joe maakt kennis met 22, een dwarsligger die hier al duizenden jaren rondhangt. Zij/hij wil niet naar aarde. Samen bezoeken ze een derde gebied: the Zone. Dit is een plek voor (aardse) zielen die een flow beleven, maar tegelijk een valkuil voor hen die daar in vastlopen (obsessie). In dit duistere deel bewustzijn ontmoeten ze drie maffe, maar vriendelijke psychonauten, die daar rondreizen en hulp bieden aan ernstig gestrande zielen. Joe slaagt er in op aarde terug te keren, maar helaas in het verkeerde lichaam en met 22. Daarover handelt de rest van de film.

 

Wat vond ik van deze succesvolle, prijzenwinnende film? Amusant en zeer de moeite waard. Jazz en hiernamaals, dat kan al niet stuk natuurlijk. Disney stelt de minimale leeftijd hier op 6 jaar, maar dat is veel te jong. Soul is niet eng, maar de thema’s zijn zwaar: sterfelijkheid, zin van het leven en allerlei existentiële ideeën. Maar niet bepaald spiritueel. De boodschap hier lijkt te zijn ‘Pluk de dag’, alleen het leven op aarde is belangrijk, daarna wacht de dood, onmiddellijk gevolgd door uitdoving. Een uitzichtloze situatie. Daarom heeft deze film, hoe vrolijk ook, een treurige nasmaak.

 

Kerstpuzzel

Een late nieuwjaarswens gaf nog wat inspirerende gedachten. De afzender verbond het woord holy met whole, dus heel, en voegde daaraan toe dat wij geen losse puzzelstukjes in een doos zijn, maar met z’n allen tezamen de hele puzzel vormen, gelegd en al. Een mooie metafoor, waarschijnlijk ingegeven door het  intensief praktiseren van deze ontspannen (en therapeutische) bezigheid rond de jaarwisseling.

Natuurlijk moest ik zelf bij heel vooral denken aan eenheid, de afwezigheid van dualiteit. Maar ik vraag ik mij af of de afzender van de groet hier hetzelfde bedoelde. Waarschijnlijk ziet hij de hele puzzel als een perfect totaalplaatje, samengesteld uit afzonderlijke stukjes. Dat lijkt hetzelfde, maar is het niet. Het is geen eenheid. De stukjes bestaan nog steeds op zichzelf, maar vormen samen een mooie afbeelding. Is dit wat boeddhisten leegte noemen? De afwezigheid van onafhankelijk bestaan. Of is leegte echt leegte, dat wil zeggen afwezigheid van alles? Geen lijntjes, geen stukjes, geen puzzel, geen plaatje.

Waar zijn de eenvoudige kerstkaarten gebleven? 

 

bron afb: etsy

Advaita en stereoscoop

bron afb: wikipedia

Neo-advaita. Tot voor kort had ik daar nog nooit van gehoord. 

Het zou een relatief nieuwe religieuze beweging zijn, die benadrukt dat ego of ik of zelf of dualiteit niet bestaan. En dat allemaal zonder poespas vooraf. Hier geen voorbereiding of training, inzicht is voldoende.

Ik bespeur, wat mij betreft, wel enige affiniteit. Want, zo blijkt, minstens drie interessante schrijvers (Eckhart Tolle, Byron Katie en Tony Parsons) worden met neo-advaita geassocieerd. Of geclaimd misschien, dat weet ik niet precies, want rondkijkend op internet word ik niet per se blij van sommige vage en zelfbenoemd verlichte figuren die zich (ook) met de ‘nieuwe’ boodschap en praktijk bezighouden. Jammer ook dat alles weer in een bepaald hokje ingedeeld moet worden. Voor je het weet hoor je bij een bepaalde religie. Maar, als je het kaf van het koren weet te scheiden, is er gelukkig ook veel nuttige informatie te vinden.

Vanwaar mijn interesse in dualiteit? Dat heeft vooral te maken met de Bardo Thödol tekst. De overledene moet zo snel mogelijk beseffen dat dualiteit illusie is, op het sterfmoment kan hij opgaan in het Heldere Licht, de absolute eenheid.

Wat betreft neo-advaita zou er een relatie zijn met de advaita vedanta, maar die willen daar niets van weten. Het gebrek aan training en de verlichtingservaringen van hun ‘snelle versie’ worden als oppervlakkig gezien. Bij de boeddhisten hetzelfde verhaal. Is de verlichting van de neo-advaita hetzelfde als nirvana? Heeft het boeddhisme meer in de aanbieding? Of is bevrijding makkelijk bereikbaar via alternatieven? Volgens Tony Parsons is er niets te bereiken, de werkelijkheid is eenvoudig en direct. Op een gegeven moment kan het kwartje zomaar vallen. Instant-verlichting.

Ik moest ineens denken aan de stereoscoop. Jaren geleden had ik een boek waarin oude stereofoto’s waren afgedrukt. Met het bijgeleverde brilletje, ‘de stereoscoop’, zou diepte bereikt kunnen worden. Er was wel een bepaalde ontspannen manier van kijken vereist, maar de voor elk oog afzonderlijke afbeeldingen zouden ineens samensmelten. Prachtig en levensecht zou het zijn, je moest het alleen even doorhebben en sommige mensen konden het zelfs zonder stereokijker af. Mij is het nooit gelukt, het bleven gewoon twéé foto’s.

Wie geniet in nirvana?

In een eerdere blogpost had ik het over Longchenpa en de tekst die bekend staat als zijn ‘laatste testament’. De belangrijke leraar verheugt zich hier op de dood, om dan zijn ‘intrek te kunnen nemen in het bolwerk van de grote gelukzaligheid’. Dat riep vragen op bij mij. Wilde Longchenpa dan niet liever opgaan in het Heldere Licht? En wordt hier een vorm van bewustzijn gehandhaafd die deze grote gelukzaligheid gaat ervaren?

Die laatste vraag wordt min of meer beantwoord in De Sutra van Hui-neng, zie ik nu. Daar is sprake van ene Chih-tao, een bhiksu (boeddhistische monnik) uit Kwantung. Hij bestudeert al tien jaar de Nirvana Sutra, maar begrijpt deze nog steeds niet, zegt hij zelf. En of Hui-neng het misschien kan uitleggen.

Chih-tao: Alles is vergankelijk, maar zodra ontstaan en vernietiging ophouden te functioneren zal nirvana zich manifesteren. Eindelijk de zaligheid van absolute rust en het wegvallen van veranderingen. Maar (en daar is hij): wie ervaart dan die zaligheid? Want alle wezens hebben twee lichamen, een fysiek (dat ontstaat en afsterft) en de dharmakaya, die eeuwig is, niets kent en niets weet. Het fysieke valt uiteen (puur lijden is dat). En als de dharmakaya zou ophouden te bestaan, dan zou dit lichaam zich in dezelfde staat bevinden als onbezielde voorwerpen zoals gras, stenen enz. Dus welk lichaam ervaart de zaligheid?

De essentie van ontstaan en vernietiging (de dharma-aard) manifesteert zich in vijf functies: de vijf skandha's. Een proces dat steeds maar doorgaat. Als een activiteit of functie oprijst vanuit de essentie, dan ontstaat ze. En als ze weer door de essentie geabsorbeerd wordt, dan houdt ze op te bestaan. Als reïncarnatie bestaat, is er geen stopzetting van deze veranderingen (de levende wezens). Als er geen reïncarnatie is, dan blijven de dingen eeuwig in een staat van levenloze essentie (de onbezielde objecten). Als dit klopt, dan zou binnen de beperkingen van het nirvana geen enkel wezen kunnen bestaan. Welke zaligheid kan er dan zijn?

Hui-neng reageert knorrig. Met deze redenering zondigt Chih-tao tegen de leer en beledigt hij de Boeddha. Dit zijn precies de verkeerde inzichten waardoor mensen gaan verlangen naar een zintuiglijk bestaan met de ervaring van werelds genot. En juist voor deze mensen, slachtoffers van onwetendheid, die het samengaan van de vijf skandha's identificeren met het zelf en alle andere dingen zien als het niet-zelf, die verlangen naar een individueel bestaan en de dood verafschuwen, zonder besef van de leegheid van het werelds bestaan (een droom en een illusie), onnodig lijdend door hechting aan het wiel van de reïncarnatie, die een bewustzijnsstaat vol lijden verwarren met de staat van eeuwige zaligheid van het nirvana, en die voortdurend achter zintuiglijk plezier aan hollen, het is voor hen dat de Boeddha vol mededogen de echte zaligheid van het nirvana predikt.

Nirvana is perfect, eeuwig, kalm en helder. Onwetende mensen beschouwen dit als de dood, terwijl ketters denken dat het vernietiging is. Begrijp wat nirvana is, je moet er geen bepaalde opvatting over hebben. Het is voorbij alles. Ontkenning,  bevestiging, verleden, heden of toekomst. Alle zintuiglijke objecten en vormen, al de verschillende fenomenen als geluiden en stemmen zijn net zo onwerkelijk als een droom of een illusie. Inclusief de vijf skandha’s en het zogenaamde ego (de vijf tezamen).

Op geen enkel ogenblik is er in het nirvana sprake van ontstaan of vernietiging, en ook niet van het stilvallen van een dergelijk proces. Het is inderdaad de manifestatie van absolute rust en het ophouden van alle veranderingen, maar op het ogenblik dat het zich manifesteert is er zelfs geen concept van manifestatie meer. Daarom wordt het de eeuwigdurende zaligheid genoemd, zonder genieter of niet-genieter. 

 

 

 

 

Bron:

De Sutra van Hui-neng

Ankh-Hermes, 2001

Happy 2025!

Beter dan dit kan ik het niet zeggen.

Ik wens iedereen die dit leest voorspoed, geluk en gezondheid toe in 2025!!