Frozen sky

Wij zijn sterrenstof. Letterlijk. Destijds al een bekende hippie slogan (denk aan Crosby Stills Nash & Young), maar hij komt ook nu nog vaak voorbij. In de vorige blogpost bijvoorbeeld, benadrukt sterrenkundige Margot Brouwer het feit dat wij gemaakt zijn van atomen die gesmeed zijn in het centrum van sterren. Voor Margot een basis voor inzicht en troost en een demping van haar (doods)angsten.

In een andere aflevering van dezelfde podcastserie (De Verwondering) kwam de dichter Ingmar Heytze aan het woord. Ook hij wordt geplaagd door vele angsten, die hij bestrijdt met een mooie en (voor hem) troostrijke gedachte: wij zijn niet alleen maar stof, maar op de een of andere manier ook van licht. Mooi gezegd, zelf zou ik het energie noemen.

En Jonathan Richman heeft weer een andere metafoor. Op de titeltrack van zijn nieuwe album zingt deze leeftijdloze rock’n’roll optimist “I was only just frozen sky anyway”. Uncut magazine vroeg hem om deze beeldspraak nader toe te lichten. Het komt uit de poetry van de Indiase guru Paramahansa Yogananda (1893-1952), vertelt Richman. Die schreef: “I am the vast blue ocean of sky… frozen sky…” Naar het schijnt was een vriend van hem net overleden en Yogananda reageerde met dit gedicht om aan te geven dat dood alleen een verandering is, van de ene manier van zijn in het universum naar een andere.

Dat is wel een beetje kort door de bocht van Jonathan. Het betreffende citaat komt uit een gezang van Yogananda, een meditatie over het identificeren van het zelf met het oneindige (gesymboliseerd door de sky). "I am a little drop of the sky — frozen sky" suggereert dat individueel bewustzijn (de “druppel”) een manifestatie van het goddelijke is, en een deeltje van de onmetelijke onstoffelijke realiteit. Een deeltje dat vanwege onze beperkte zienswijze vast lijkt te zijn (“bevroren”).

Pas toen de hele elpee af was en Jonathan Richman al het materiaal gehoord had, realiseerde hij zich dat dit album een thema heeft, namelijk (de) dood. En dat terwijl heel veel van zijn songs juist over jeugdigheid en levensgenieten gaan, merkt Uncut nog op. Klopt, zegt Richman, maar er is niks mis met contrast. Het zal ook de ‘ouwe dag’ wel zijn, vermoed ik. Jonathan is ook al weer 74.

 

bron: uncut 345, 2025

 

Sterrenstof en Spinoza

In podcastserie De Verwondering had Annemiek Schrijver een interview met sterrenkundige Margot Brouwer (1989), die haar kennis over het universum (wetenschap) combineert met filosofie en zingeving. Wij zijn sterrenstof. Wij zijn gemaakt van atomen die gesmeed zijn in het centrum van sterren.

Brouwer worstelde jarenlang met een verlammende doodsangst , die al begon in haar vroege jeugd. Ze groeide op in een christelijk gezin en kreeg het benauwd bij het idee van eeuwige duisternis. Hoe lang duurt dood zijn en de eeuwigheid, vroeg zij zich af. In feite werd de keuze voor haar studie sterrenkunde en natuurkunde ingegeven door deze angsten. Zij wilde antwoorden op haar vragen. Waar komen we echt vandaan, hoe is het universum ontstaan, de aarde, en hoe gaat het uiteindelijk verder? Margot belandde in een wereldbeeld dat heel ver afstond van haar geloof als kind. De oerknal, het ontstaan van de sterren, de aarde, de evolutie vanaf eencelligen tot de mens. Allemaal toevallig zo ontstaan, het is gewoon. De wetenschap leek haar angsten te bevestigen: er is geen zin en na de dood is er niets. De feiten hielpen niet haar gevoel van eenzaamheid op te heffen.

Het kantelpunt kwam toen ze naast haar wetenschappelijk werk de filosofie van Spinoza ging lezen, daardoor werd haar belevingswereld weer geopend en kon ze de natuurwetenschap gaan gebruiken om alsnog haar existentiële vragen te beantwoorden. Spinoza ziet God niet als iets dat buiten het universum bestaat (een mensachtige god die het universum heeft gemaakt), maar ziet God als het universum of heelal zelf, en wij zijn daar een onderdeel van, een onderdeel van God. Deze pantheïstische visie opende voor Margot de deur van de wetenschap naar filosofie en mystiek, o.a. de advaita (non-dualiteit). Ook Einstein wordt genoemd als bewonderaar van Spinoza. Wij staan niet los van alles, maar zijn er een integraal onderdeel van. De mens ervaart zichzelf en zijn gedachten en gevoelens als afgescheiden van de rest. Een soort optische illusie van het bewustzijn. Een waanbeeld dat werkt als gevangenis.

Margot ruilt haar psychiater in voor de spirituele lerares Unmani (die, zo lees ik op haar website, o.a. geïnspireerd is door Tony Parsons) en leert het leven in het hier en nu te aanvaarden. Zij ziet nu in dat het allemaal gedachten waren, gebaseerd op het idee dat ze op een soort tijdlijn leeft. Allemaal gedachten die je nu hebt, nu op dit moment. Vertrouw er niet op dat die allemaal waar zijn, maar vertrouw alleen op wat je nu direct weet, dan is er eigenlijk alleen maar dit moment. Je bent alleen maar hier en nu. Het enige moment waarop je kunt zijn is nu. Dat betekent dus dat je helemaal niet bang hoeft te zijn voor de dood, omdat er nooit een nu zal zijn waarin je dood bent. Margot werd bevrijd van haar angst. En ‘zonder doodsangst’, zegt ze, ‘is er meer ruimte voor compassie’.

Dit is het ultieme wetenschappelijke experiment, vindt Margot. Het enige wat ze kan weten is dat ze dit moment is en dat ze in dit moment is, dat is volgens haar God. De tijd gaat niet voorbij, zegt Einstein, dus het is als een dimensie, het is als ruimte, het bestaat allemaal tegelijkertijd. Er is dus altijd een plekje in de tijd waar je bent. Die ene uiting van God, namelijk jij. Als je dat beseft, dat je niet bang hoeft te zijn voor de dood, dan kun je ook je eigen belang iets losser vasthouden en dan kun je leven met minder angst. Dus je eigen identiteit misschien ook wat minder serieus nemen, want ook die verandert. (Leegte!) Eigenlijk is de hele persoon die ik denk te zijn helemaal gebaseerd op ideeën en herinneringen.

Margot vindt nu dat ze het christendom waarmee ze opgegroeid is, te letterlijk nam en ziet de meer symbolische betekenis van al die oude teksten. Ze gaat ook weer naar de kerk.

Awkward

Djinini, het eerste sterfgeval

In het boek Droomtijd, een verzameling mythen uit de ‘eindeloze scheppingstijd van de Aboriginals’, kwam ik het verhaal van de eerste dood tegen. Ik geef het hier kort weer.

Purukupali en zijn vrouw Bima zijn een gelukkig stel. Hun zoontje heet Djinini. Toch duikt Bima op een slechte dag (letterlijk) de bosjes in met een andere man. Het is Tjarapa die haar verleidt, en overhaalt om de slapende Djinini een poosje alleen te laten in de schaduw van een boom. Helaas vergeet Bima de tijd op deze snikhete dag, en als ze eindelijk bij haar kind terugkomt is de schaduw allang verschoven en ligt Djinini dood in de brandende zon.

Purukupali is ontroostbaar en woedend. Hij slaat Bima met zijn boemerang en zij vlucht het bos in. Tjarapa heeft grote spijt en smeekt Purukupali om het lijk van Djinini, zodat hij hem weer tot leven kan wekken in drie dagen. Maar het komt tot een tweegevecht, een lange bittere strijd. Ze brengen elkaar diepe wonden toe, en vallen uitgeput en zwaargewond neer.

Purukupali staat op en neemt zijn dode zoontje in zijn armen. Hij loopt achteruit het water in en roept dat vanaf dat moment alle levende wezens op aarde hetzelfde lot als zijn zoon te wachten staat: sterven. Vader en zoon verzinken in het water en er ontstaat een reusachtige draaikolk. Die is er nog steeds op die plek.

Tjarapa stijgt omhoog aan de hemel en verandert zich in de maan. Zijn wonden, veroorzaakt door Purukupali, kun je nog zien. Maar ook Tjarapa ontkomt niet aan de dood. Telkens opnieuw sterft hij, maar maakt zich na drie dagen altijd weer levend en begint zijn reis langs de hemel van voren af aan. De ontrouwe Bima verandert zich in een wulp, die met een luide treurige roep elke nacht opnieuw het leed uitdraagt dat zij voelt om de dood van haar kind en om het ongeluk dat zij met haar gedrag over de wereld heeft gebracht.

Interessant in dit verhaal vind ik het eventueel tot leven wekken in drie dagen. Verder het gegeven dat de dood (indirect) veroorzaakt is door lust, overspel en lichamelijke activiteiten. En vooral het feit dat toch ook in deze jager/ verzamelaar cultuur de vrouw de schuld krijgt van een groot onheil dat (onder andere) de hele mensheid treft.

 

 

bron:

Droomtijd

Uitgeverij Elmar, 2004

Lichtpuntje of duistere tijd

De Toverberg is het bekende boek van Thomas Mann uit 1924. Een zeer lang verhaal dat zich geheel afspeelt in een luxe sanatorium in het Zwitserse Davos. Er zijn veel zieken die er overlijden, maar een ‘lijdensoord’ is het bepaald niet. De welgestelde patiënten blijven er soms jaren plakken. Hoofdpersoon Hans Castorp bijvoorbeeld kwam er voor een bezoek van drie weken aan zijn neef, maar rekte zijn verblijf tot maar liefst zeven jaar. 

 

Spoiler! 

Op bladzijde 670 van mijn exemplaar komt de neef, Joachim Ziemßen, te overlijden. Zijn moeder is daarbij aanwezig, en ‘kamerheer’ Behrens (de hoofdarts van het sanatorium) probeert haar te troosten met enkele (naar zijn mening) geruststellende opmerkingen over sterven en hiernamaals. Behrens: ‘Op het laatst zal hij veel slapen en zoet dromen, meen ik u te kunnen beloven, en als hij op het allerlaatst niet toevallig zou slapen, zal hij toch een korte, ongemerkte overstap maken, het zal hem tamelijk om het even zijn, daar kunt u van op aan. Dat is overigens de normale gang van zaken.’

Behrens zegt de dood te ‘kennen’ en noemt zich zelfs diens ‘oude bediende’. De dood wordt in het algemeen overschat, maar heeft toch bijna niets om het lijf. Want wat er aan vooraf gaat (ziekte, lijden), hoort immers bij het leven. De dood beleef je niet, niemand zou er iets zinnigs over kunnen zeggen, zelfs al zou je terugkomen. ‘We komen uit het duister en we gaan naar het duister, en er tussenin liggen belevenissen, maar begin en einde, geboorte en dood, worden door ons niet beleefd, ze zijn niet subjectief van aard: als gebeurtenissen horen ze volledig thuis in het domein van het objectieve, iets anders kan ik er niet van maken.’

Dit lijkt op het bekende citaat van Nabokov over het leven als slechts een kort lichtpuntje tussen twee eeuwigheden van duisternis. Heel veel mensen denken daar precies omgekeerd over, zij ervaren het leven als een duistere tijd, tussen twee perioden van licht.

En Gummbah heeft (natuurlijk) zo zijn eigen interpretatie. In zijn cartoon wordt een sullige figuur (‘leven’) vanuit de geboorte regelrecht naar de dood geschoten, dwars door een kloof ‘niets’. In zijn hand een koffertje ‘vrije wil’.

bron afb: knipsel Volkskrant

 

bron: 

Thomas Mann

De Toverberg (1924)

Vertaling Hans Driessen

De Arbeiderspers, 2012

Logisch en rechtvaardig

De ongelooflijke podcast – 17 aug. (2)

In de vorige blogpost had ik het over een aflevering van De ongelooflijke podcast, met als onderwerp bijna-doodervaringen. Inmiddels heb ik ook het tweede uur daarvan beluisterd.

Naast de presentator zitten aan tafel schrijver en theoloog Reinier Sonneveld, en de vaste theoloog van deze EO produktie, Stefan Paas, die er voor moet zorgen dat de zaak niet te veel uit de christelijke bocht vliegt. Over bde gaat het allang niet meer, de twee ‘schriftgeleerden’ (een vrijzinnig en een orthodox exemplaar) gaan uitgebreid met elkaar in de slag over het al dan niet bestaan van een eeuwige hel. Het gesprek verzandt in een eindeloze discussie, waarbij allerlei kerkvaders worden geciteerd en vertalingen die het beste in ieders straatje passen. De heren proberen elkaar af te troeven. Het gaat allang niet meer om de luisteraar, en elke eventuele vleug spiritualiteit wordt kapot geredeneerd.

Gezamenlijk standpunt is dat het verhaal van de hel (en de rest) ‘logisch en rechtvaardig’ moet zijn, liefst ook naar de huidige maatstaven. Dat blijkt nog een hele toer voor beide theologen (bijbel en christendom zijn vaak helemaal niet logisch en rechtvaardig), maar zij zitten nu eenmaal vast aan het toch wel merkwaardige christelijke verhaal dat zij ooit als basis en uitgangspunt gekozen hebben. Alle rare oosterse godsdiensten en theorieën zijn in het eerste uur van de podcast al van tafel geveegd.

Stefan Paas houdt vast aan De Geschriften, en Reinier Sonneveld probeert al redenerend een eigen variant te vinden, waar hij vrede mee kan hebben. In zijn laatste boek heeft hij daartoe de hel helemaal afgeschaft, en gaat iedereen standaard naar ‘de hemel’ (die dan eigenlijk gewoon ‘hiernamaals’ zou moeten heten, als er toch verder niets anders is). Waarbij de geneugten van de ouderwetse hemel gelukkig nog wel worden gehandhaafd. Het is er prettig toeven, met veel oude bekenden. De boodschap is dus weer: hierna wordt het leuk. Daarmee worden gelovigen al eeuwenlang zoet gehouden.

Aan het slot van de podcast wordt Sonneveld met zijn boek gecomplimenteerd via een citaat daaruit over ‘de dood’, die hij een vreselijke belediging vindt voor het leven. Er deugt helemaal niets van, totaal niet logisch of rechtvaardig.

 

De ongelooflijke podcast – 17 aug.

Deze week luisterde ik naar een aflevering van De ongelooflijke podcast, waarin ene Reinier Sonneveld werd geïnterviewd over de bijna-doodervaring die hij als kind heeft gehad. Volgens de introductie heeft Sonneveld zich daarna zeer uitvoerig verdiept in de wetenschappelijke onderzoeken naar dit fenomeen.

Sonneveld, theoloog en schrijver van o.a. thrillers en musicals, hoort zichzelf graag praten. Hij steekt gelijk uitvoerig van wal, waarbij alle clichés langskomen, de bekende verhalen. Hierbij wordt hij enigszins afgeremd door de vaste tafelgast, een gortdroge orthodoxe collega-theoloog, die hier speciaal schijnt te zitten om te relativeren en de boel vooral binnen de christelijke paden te houden. We zijn hier wel bij de EO. En wat sluit zo’n bde dan mooi aan bij het christelijk gedachtegoed met een liefdevolle god.

De heren doen wat afwijzend richting de ‘Oosterse godsdiensten’ en hun rare reïncarnatietheorieën. Die worden weggewuifd, want daar is dan wel onderzoek naar gedaan, maar het zijn bijna altijd kinderen, slecht vertaalde verhalen, en meestal gaat het om een gewelddadig overlijden. Huh? Daar heb ik nog nooit van gehoord. Maar als dat werkelijk zo is, lijkt het mij een interessant onderwerp voor een blogpost op in-tussen. Sonneveld goochelt nog wat met cijfers. Het door hem genoemde enorme aantal mensen met een bde lijkt me wat overdreven. En verder stelt hij dat 40% van de Nederlanders niet in een hiernamaals gelooft. Waar staat dat?

Ik ben tot halverwege de podcast gekomen, maar het tweede uur daarvan ga ik zeker ook nog beluisteren. Daarin stelt Sonneveld dat de hel niet bestaat en iedereen sowieso in de hemel komt.

 

bron afb: pieter geenen, trouw

 

(klik op het plaatje voor een betere weergave)
 

Tony Parsons en Sogyal Rinpoche

In het bekende boek* van Sogyal Rinpoche kom ik wat uitspraken tegen die mooi aansluiten bij een vorige blogpost. Daar vergeleek ik de ‘snelle’ boodschap van (bijvoorbeeld) een Tony Parsons met ‘oudere systemen’ als advaita vedanta en boeddhisme, en kwam tot de conclusie dat er vaak hetzelfde gezegd wordt.

Wat schrijft Sogyal Rinpoche? Verlichting is reëel en ieder van ons kan (als het meezit en met enige moeite) de natuur van de geest realiseren en op die manier datgene in ons leren kennen wat onsterfelijk en eeuwig zuiver is. Alle mystieke tradities van de wereld beloven dat, voegt hij daar aan toe. En het is voor ons allemaal, niet alleen voor een elite. Wie zou hij daarmee bedoelen? Waarschijnlijk toch ook mensen in de boeddhistische hiërarchie. En leraren (zoals hijzelf). Van leraren en meesters moet Parsons helemaal niets hebben, en ook niet van meditatie. En dat wordt dan juist weer aanbevolen door Sogyal, volgens hem de beste en meest efficiënte weg. Het doel daarvan is de natuur van de geest, ‘die als de hemel is’, in ons op te wekken en ons te laten zien wat wij wérkelijk zijn: onveranderlijk, zuiver gewaarzijn, dat aan het geheel van leven en dood ten grondslag ligt. Wat weer behoorlijk Tony Parsons klinkt.

In mijn blogpost noem ik diens boodschap behalve radicaal ook wel deprimerend. Wel een mogelijke bevrijding of verlichting, maar geen toeters en bellen, geen ‘feestelijk moment’, meer een nieuwe vorm van alledaagse sleur en vanzelfsprekendheid. Maar, zie ik nu, dat zegt Sogyal ook: het is onverwacht gewoon… En niet exotisch, fantastisch, ingewikkeld of esoterisch. Het is soms zelfs te eenvoudig om te geloven wanneer de natuur van de geest geïntroduceerd wordt. Wij zijn onnodig gecompliceerd. Onze gewone geest zegt ons dat dít het niet kan zijn, er moet toch meer aan vast zitten? Glorieuzer, met stralende lichten of engelen die ons ontmoeten, en een mysterieuze stem die bevestigt dat we nu geïntroduceerd zijn. Maar nee, zo’n drama is er niet. Ook dit klinkt behoorlijk Tony Parsons. Mensen hebben moeite met het goddelijke in het alledaagse te accepteren. De werkelijkheid is eenvoudig, zegt hij, en er is sowieso niets te bereiken. Verlichting is helemaal niets buitengewoons, het is onze algemene manier van zijn. Maar als je het vergelijkt met het gevoel van afgescheidenheid, dan is ontwaken iets heel bijzonders. Het gevoel van vervreemding is opeens verdwenen en je neemt alles op een andere manier waar. Misschien is dit hetzelfde als wat Sogyal, volgens zijn boeddhistische traditie, noemt ‘de natuur van de geest realiseren’. Lagen van verwarring bladderen af en je houdt eenvoudig langzaam op verward te zijn. Geleidelijkheid dus, bij deze ‘wijsheid van gewoon-zijn’.

En je moet er maar niet te veel over nadenken of het kapot redeneren. Daarover zijn Tony Parsons en Sogyal Rinpoche het in ieder geval eens. Parsons wijst het totaal af en Sogyal stelt dat we in onze cultuur het verstand overwaarderen. De logische geest lijkt interessant, maar is de kiem van verwarring en versluiering. Je kan zomaar geobsedeerd raken door je eigen theorieën, en volledig missen waar het om gaat. Onze ware natuur is niet iets speciaals, maar juist de zogenaamde ‘gewone wereld’ is raar, een enorme uitgebreide samsarische hallucinatie!

 

 

*Het Tibetaanse boek van leven en sterven

  Sogyal Rinpoche

  Servire, 1994

Twee meer

Mijn vorige blogpost werd besloten met een korte tekst die volgens mij liet zien dat boeddhistische teksten, in dit geval van Dudjom Rinpoche, en de ‘moderne’ kunstgrepen van bijvoorbeeld een Tony Parsons in feite niet (veel) verschillen.

Hier zijn er nog twee.

 

De oorsprong van alle verschijnselen is je geest.

Als je niet goed op hem let snelt hij ervaringen achterna,

vindingrijk in de spelletjes van misleiding.

Als je er direct in kijkt, is hij vrij van enige basis of

oorsprong,

In wezen vrij van enig komen, blijven of gaan.

  

                                                 Jamyang Khyentse Chökyi Lodrö

 

Dzogchen-meditatie gaat op subtiele en krachtige wijze om met alles wat in de geest opkomt, en beziet het vanuit een uniek gezichtspunt. Alles wat opkomt wordt gezien zoals het is, niet gescheiden van Rigpa en er niet mee in tegenspraak, maar als niet anders – en dit is een heel belangrijk punt – dan de manifestatie van zijn eigen energie, zijn ‘eigen straling’. 

                                                 Sogyal Rinpoche

Tony Parsons en de Meesters

De boodschap van Tony Parsons is nogal radicaal, hij noemt het een ‘wondermooi mysterie’, maar op mij komt het toch wat deprimerend over. Wel een mogelijke bevrijding of verlichting, maar niet als een soort feestelijk moment dat alles goedmaakt. Meer een nieuwe vorm van alledaagse sleur en vanzelfsprekendheid. Er is sowieso niets te bereiken, zegt Parsons en de werkelijkheid is eenvoudig en direct. En het kwartje kan zomaar ineens vallen, als je geluk hebt tenminste. Tot die tijd zijn we als goden die rondlopen in onze eigen schepping, in de veronderstelling dat we afgescheiden mensen zijn.

Meditatie en yoga vindt Tony Parsons niet perse zinvol, en van wat hij noemt ‘zogenaamde meesters’ moet hij al helemaal niets hebben, want er is niemand die een ander naar verlichting kan helpen. Leraren suggereren meestal dat ze uniek zijn en maken een volgeling afhankelijk, ze geven je absoluut niets en laten je hulpeloos achter. Ze voeden je eigen weerstand. Het leven is de enige leermeester en alles leidt naar ontwaken. Doe vooral geen moeite. De meest doeltreffende manier om maar niet wakker te hoeven worden is ernaar zoeken.

Er is veel verwarring ontstaan, vooral door onderricht uit het oosten. Mensen blijven op zoek naar zogenaamde spirituele ervaringen, het buitengewone. Ze hebben grote moeite om het goddelijke in het alledaagse te accepteren. Zoek een leraar die je niets biedt, geen hoop, geen methodiek, geen persoonlijk aanbod. Zoek iemand die al je geloofssystemen van tafel veegt, en die je altijd weer teruggooit in wat is, hier en nu. Wat we zijn heeft niets te maken met een verstild denken, egodood, loutering of al dat soort ideeën die we geleerd hebben over bepaalde toestanden waarin we zouden moeten verkeren. Dat soort onderricht heeft te maken met persoonlijke neigingen.

Verlichting is helemaal niet iets buitengewoons. Het is onze natuurlijke en alledaagse manier van zijn. Maar als je het vergelijkt met het gevoel van afgescheidenheid is ontwaken iets heel bijzonders. Het gevoel van vervreemding is opeens verdwenen. Je neemt alles op een andere manier waar. Alles wat ogenschijnlijk gebeurt bevat de uitnodiging, het maakt niet uit wat. Het enige dat in de weg zit, zijn onze intenties en onze verwachtingen. Het kan iedereen overkomen uit de droom te ontwaken, elk moment en ongeacht de situatie waarin hij of zij verkeert. Zelfs degenen die er totaal geen belangstelling voor hebben. Aldus Tony Parsons.

 

Nadenken over ‘leegte’ is heel belangrijk, heb ik gemerkt. Hebben boeddhisme en advaita vedanta toch meer in de aanbieding dan het moderne en snelle instant alternatief van Parsons? Of is zijn verhaal eenvoudiger en compacter, met bevrijding binnen handbereik? Bij herlezing van teksten van de oude religies lijkt er nu een boodschap achter de boodschap te zijn. En vaak wordt er kennelijk hetzelfde gezegd als bij Tony Parsons (maar minder bot).

  

 

Daar zuiver gewaar-zijn van het nu de ware Boeddha is,

Vond ik in openheid en tevredenheid de Lama in mijn hart.

Wanneer we beseffen dat deze oneindige natuurlijke geest het

wezen van de Lama is,

Dan is er geen reden voor drammerige gebeden of

sentimenteel geklaag.

Enkel door te ontspannen in deze ongekunstelde, open en

natuurlijke staat,

Verkrijgen we de zegen van spontane zelfbevrijding van wat

er maar opkom.  

                                                               Dudjom Rinpoche

 

Bron:

Zoals Het Is

Tony Parsons

Samsara 2009, 2^e druk

Severance en de bardo’s (2 van 2)

Vervolg van de vorige blogpost, waarin aflevering 7 van het tweede seizoen Severance behandeld wordt. Die is erg belangrijk voor de ontknoping, en de kijker krijgt een stortvloed aan niet chronologische beelden en indrukken te verwerken, waarin Gemma en Mark centraal staan. De episode heet chikai bardo en ego death komt ter sprake.

Severance vergt veel van de kijker, maar met enige inspanning is het (voor mij) nog net te volgen. Als je vervolgens wat rondkijkt op internet, zie je dat veel kijkers er mee bezig zijn en vragen hebben. Er zijn allerlei ideeën en theorieën.

Gemma probeerde te ontsnappen aan haar eigen cyclus van lijden en wedergeboorte, stelt iemand, maar werd verpletterd door de gehoorzaamheid van haar innie. Haar andere persoonlijkheden vertonen echter wel tekenen dat ze beginnen te breken.

Een ander vraagt zich af of Gemma de eerste ‘gescheiden’ persoon was? Maar komt tot de conclusie dat dit alles misschien al twintig jaar aan de gang is. Zij is mogelijk wel de eerste gescheiden persoon die meerdere gescheiden persona’s lijkt te hebben. Bijvoorbeeld Mevrouw Casey op de Severed Floor, maar ook een paar dieper in het Lumon gebouw, daar waar geen gescheiden verdiepingen zijn, maar gescheiden kamers. En het lijkt alsof die verschillende kamers verschillende persoonlijkheden naar voren kunnen brengen.

 

 

Weer een ander noemt de zes staten (bardo’s) uit het Tibetaans boeddhisme, chickai bardo is de vierde. Maar spelen de andere bardo’s misschien ook een rol in het verhaal? Er zijn scènes waarin Gemma opmerkt dat ze zes kamers heeft bezocht (op een slechte dag), en het lijkt er dan op dat elke kamer een bijbehorende bardo heeft. Datgene wat de Eagans van plan zijn, is wezenlijk verbonden met het boeddhisme, maar dan wel met een verdraaiing van de beginselen voor hun eigen doeleinden. Er zou een meesterplan kunnen zijn om Kier Eagon te helpen een eeuwig leven voort te zetten. 

 

Dit zijn de zes bardos:

 

Kyenay Bardo (Leven)

Samten Bardo (Meditatie)

Milam Bardo (Droom)

Chikhai Bardo (Dood)

Chonyid Bardo (Dharmata)

Sidpa Bardo (Wording) 

 

En dit zijn de zes kamers die Gemma die dag is binnengegaan:

 

Billings

Locknau

St. Pierre

Cairns

Zürich

Wellington 

 

(Meestal wordt Droom als nummer twee vóór Meditatie (nummer drie) gezet in het rijtje bardo’s. -RR) Ik vind de theorie van deze kijker erg interessant, maar de onderbouwing niet zo sterk. Toch denk ik dat er iets van klopt. In ieder geval 'mikt' het boeddhisme op bevrijding natuurlijk, en niet op een 'eeuwig leven'. In de basisverzen van de zes bardo’s (onderdeel van de gebeden voor de tussenstaat, die aan het Bardo Thödol zijn toegevoegd) worden de zes tussenstaten opgesomd, waarbij elk vers de inzichten en voornemens formuleert die uiteindelijk leiden tot bevrijding en verlichting. Maar met ‘zes’ kun je wat betreft het Bardo Thödol ook wel meerdere kanten op. Met de zes bestaanswerelden bijvoorbeeld, als het om wedergeboorte gaat. Of denk aan de serie 'speciale leringen' in Karma Lingpa’s ontdekte schat, gericht op de ervaringen in de bardo’s, met zes soorten van bevrijding: door horen (Bardo Thödol), dragen, zien, herinneren,  proeven en door aanraken. 

Er is nog een Tibetaanse link. De actrice Dichen Lachman (1982), die Gemma speelt, is geboren in Nepal en heeft een Tibetaanse moeder.

Severance en de bardo’s (1 van 2)

Severance is (volgens mij) veruit de beste serie van dit moment, ik wacht met ongeduld op het derde seizoen. Waarschijnlijk ken je het verhaal, ik ga het hier niet verder toelichten. Deze blogpost gaat over aflevering zeven van seizoen twee, met de titel Chikai Bardo. (Er zijn dus SPOILERS.)

Chikai bardo kennen wij natuurlijk uit het Bardo Thödol, het is het sterfpunt, waar het Heldere Licht verschijnt. Een extreem belangrijk moment voor de overledene, maar velen raken tijdens het proces buiten bewustzijn. In plaats van bevrijding worden zij teruggetrokken in de cyclus van wedergeboorten. Zij hebben de Eenheid niet herkend, en blijven in de ban van illusie en dualiteit. De personages in Severance zijn ook nog eens gesplitst in twee persoonlijkheden, de outtie en de innie.

In aflevering 7 staat het huwelijk van Mark en Gemma onder druk, want Gemma wordt maar niet zwanger. Ze zijn behandeld in een kliniek van Lumon, maar de drie rondes IVF waren geen succes. Gemma staat nu kennelijk op een mailinglijst van de kliniek en ontvangt vreemde ideografische kaarten met de post, een daarvan is een afbeelding van chikai bardo. Een soortgelijk kaartje was ooit gestolen van O&D (Optics and Design) door innie Dylan. Het lijkt op twee kerels die vechten, vindt Mark. Maar Gemma antwoordt dat het hier dezelfde vent is, die tegen zichzelf vecht, om zijn eigen psyche te verslaan, ego-dood.

Aan ego death wil ik ooit een aparte blogpost wijden. Het is "compleet verlies van subjectieve zelf-identiteit" (Wikipedia). Er zijn meerdere contexten, met gerelateerde betekenissen. De connectie ego death/chikai bardo is al eerder gemaakt. In 1964 bijvoorbeeld, verscheen The Psychedelic Experience, een gids voor lsd trips, geschreven door Timothy Leary, Ralph Metzner en Richard Alpert (Ram Dass). Zij baseerden het op het Tibetaans Dodenboek (Bardo Thödol) en onderscheidden drie fasen. De eerste, "ego loss, a complete transcendence of the self and game", noemen ze chickai bardo want volgens de schrijvers is deze zogenaamde ego-death (zoals ervaren onder invloed van LSD en andere psychedelische drugs) in essentie gelijk aan het stervensproces en heeft deze een soortgelijke begeleiding nodig.

Verder met Mark en Gemma. Op een avond hoort Mark van de politie dat Gemma is overleden bij een auto-ongeluk. Wij weten niet of dit een nepverhaal is, maar Gemma is dus wel verdwenen. De kijkers weten inmiddels dat zij wordt vastgehouden bij Lumon en allerlei experimenten ondergaat. In de eerste instantie waarschijnlijk vrijwillig, later dubieus. Zij is figuurlijk ‘dood’, gedoemd om gefragmenteerd en ‘herboren’ te worden in meerdere (innie) persoonlijkheden.  Ondertussen ervaart Mark ook een soort ‘dood’ in een proces dat op den duur zijn innie en zijn outie zal doden en een nieuwe (samengevoegde) zal scheppen.

Deze Severance aflevering is enorm desoriënterend, vooral door de ogenschijnlijk random montage van terugblikken en momenten in het nu. Een caleidoscoop van indrukken en beelden van Mark en Gemma samen, of hun belevenissen apart.

Wordt vervolgd in de volgende blogpost.

Time management

Ik wil hier iets plaatsen over Severance (de serie), maar dat kost meer tijd dan ik dacht. Dus eerst nog maar eens een cartoon.

 

Het Gezeik

bron afb.: sigmund.nl

Een grote zaal met fluwelen gordijnen

De hemel van… Jan Siebelink

(De hemel van… Afl. 29)

Coen Verbraak had een interview met schrijver Jan Siebelink in de podcast Over Leven van 10 mei 2025. Siebelink (87) publiceert al sinds 1975, maar werd pas in 2005 bekend bij het grote publiek met Knielen op een bed violen, een boek over zijn jeugd in een streng gelovig gezin. Er werden maar liefst 800.000 exemplaren van verkocht.

Vorig jaar overleed zijn vrouw Gerda, de grote liefde met wie hij zestig jaar samen was. Nu moet hij alleen verder en dat valt hem zwaar. Er zijn oude vragen en angsten over God, liefde en dood. Jan rekent uit, als hij misschien nog drie jaar zou leven, zijn dat ongeveer duizend dagen alleen. Hoe komt hij ze door? Deze lente bijvoorbeeld, het gemis is enorm. Gerda was niet gelovig, maar mocht wel als enige zijn vader voorlezen op diens sterfbed. Misschien ook omdat ze een heel mooie vrouw was.

Jan vraagt zich af hoe het nu met haar gaat. Het omhulsel is verdwenen, maar wat gebeurt er met haar geest en haar ziel? Volgens Paulus wordt ons een onvergankelijk lichaam toegedacht, zijn vader las dat heel vaak voor. Maar hoe zou dat dan zijn? Zij is nog wel ergens, denkt Jan. Hij is nieuwsgierig, want binnenkort zal hij daar zelf bijkomen. En ziet hij Gerda dan terug? Hij hoopt vurig van wel. Waarschijnlijk zit zij met zijn vader ter rechter hand Gods. En hij ziet zichzelf die grote zaal met fluwelen gordijnen binnenlopen, hij wordt verwacht, hij mag doorlopen van God. Althans, dat hoopt hij. Dan is hij daar en ze wenken naar hem. Maar hoe het er dan verder aan toe zal gaan, dat heeft hij allemaal nog te bedenken.

Hij piekert wel over het moment van de overgang, hoe zal dat gaan? Een fractie van een moment ben je er wel én je bent er niet. Maar Jan is vooral bang voor het oordeel, wat misschien op hem wacht na zijn dood. Hij heeft wellicht teveel aan zichzelf gedacht, maar toch ook wel veel goede dingen gedaan. En al die mooie boeken die hij geschreven heeft, die zullen toch ook mensen getroost hebben. Je wordt ‘gewogen’, dat is hem bijgebracht, en hij hoopt maar dat de weegschaal redelijk in evenwicht is. Hoewel zijn maatstaven maar burgerlijk zijn natuurlijk, God is veel groter.

Jan had het geloof uit zijn jeugd afgezegd en literatuur kwam ervoor in de plaats. Maar toen hij Knielen schreef ging hij zich weer helemaal verdiepen in zijn vaders boeken. En ja, de angsten van het geloof blijven toch wel heel diep in je zitten. Hij is ook wel jaloers op zijn vader die een directe band met God had. Dat zou je redding kunnen zijn als er verlossing bestaat. Toch was zijn vader ook angstig op zijn sterfbed, bang voor het oordeel. God hield zich afzijdig. Jan hoopt in ieder geval dat hij zelf de genade ontvangt om te kunnen geloven.

Hij heeft altijd een mystieke band met zijn vader gehad, en voelt zich schuldig dat hij diens verhaal gebruikt heeft voor zijn bestseller. Hij heeft daar veel geld mee verdiend, terwijl het boek misschien niet eens een duidelijk beeld geeft van dat geloof, dat hij zelf eigenlijk ook niet helemaal snapt.

Jan geniet nog wel van het leven en wil het nog niet loslaten, juist omdat hij zo bang is om dood te gaan. Maar hij voelt dat de eindigheid nu ook voor hem naderbij komt, en daarom wil hij zijn tijd zo goed mogelijk besteden. Hij moet trachten God te vinden om zo misschien nog de zaligheid te beërven. En vooral geen tijd vermorsen met voetbal kijken (op zondag nota bene) of in de zon zitten. Een bijbels schuldgevoel zegt hem dat hij dat niet verdiend. Maar met zijn veertig boeken zal hij toch niet snel beschuldigd worden van ledigheid, daar aan die hemelpoort. Hij heeft zijn talenten gebruikt en niet onder de korenmaat gezet. Maar je mag niet opscheppen, je moet nederig zijn.

Thuis

Een korte bespiegeling.

De stokoude weduwe van hiernaast is overleden. Zij woonde alleen. Een lief mensje dat tijdens haar langdurig ziekbed thuis verzorgd werd door een bonte waaier aan verplegers en een dochter.

Nu ligt zij opgebaard in haar woonkamer, nog steeds alleen. Dit fascineert mij. Op slechts een paar meter afstand ligt een dood lichaam, hangt een ‘bewustzijn’ rond, waarschijnlijk in verwarring door de totaal nieuwe situatie. Een bewustzijn, niet belemmerd door materiële zaken zoals een dunne muur.

Wat fijn voor de buurvrouw dat zij thuis is en in een vertrouwde omgeving mag wennen aan de overgang naar gene zijde (ja, ik schuw hier geen enkel cliché). Zou ze het Heldere Licht herkend hebben, of iets meegekregen van de bardo van dharmata? Dat is natuurlijk niet aan mij om te beoordelen, maar ik vrees toch van niet. Zij heeft zich niet met dit soort zaken beziggehouden tijdens haar leven, daar ben ik zeker van, de buurvrouw was streng gereformeerd.

Wat zal zij nu ‘zien’? Misschien wat zij verwachtte, Jezus, of een Oordeel, of overleden familieleden. In ieder geval wacht haar het eeuwige leven, de tekst op haar rouwkaart spreekt boekdelen.

Maar zoals gezegd, is er volop gelegenheid om aan de nieuwe toestand te wennen. Zij wordt al dagenlang met rust gelaten. Alles om het huis is rustig en lieflijk, de rozenstruik heeft nog nooit zo mooi gebloeid. Er zijn vogels in haar tuintje en andere dieren. Heel af en toe komen haar kinderen langs voor iets noodzakelijks. Maar die zijn rustig en blijven maar kort.

Wat mooi dat dit kan. In de Tibetaanse cultuur wordt aangeraden om de dode enkele dagen ongemoeid te laten, misschien is dat ook in andere culturen gebruikelijk. En wat is er nu meer vertrouwd dan je eigen huis, je eigen kamer? Hoe vreemd zal het zijn wellicht, voor een overledene in een uitvaartcentrum, of erger nog, in een ziekenhuis? Een soort Severance sfeer?

Ik droomde wel eens over de kelder van een wat kleiner ziekenhuis. Daar was het mortuarium, misschien had ik het bordje ergens gezien en was mijn verbeelding in gang gezet. Ik hoop niet dat het een vooruitblik was.

(Bron afb: AI)

Levensteken

Het is al weer een tijdje geleden dat ik iets op dit blog geplaatst heb. Inderdaad, de gang is er een beetje uit. Dat betekent niet dat ik mijn interesse verloren heb, ik heb op dit moment gewoon wat minder tijd over, en bloggen (op mijn manier) kost nu eenmaal veel tijd. Ik denk ook veel na over dualiteit en eenheid en wat het Bardo Thödol daar over zegt. 

 

Kortom, de frequentie van blogposts is nu wat laag, maar dat is tijdelijk.

Dit blog is niet dood.

Wat ziet een boeddha in sambhogakaya?

In een vorige blogpost vroegen wij (de twijfelachtige bhiksu Chih-tao en ik) ons af wie er dan zo enorm geniet van die grote gelukzaligheid in nirvana? Nou, niemand dus, legde Hui-neng uit. Er is geen genieter of niet-genieter, er is geen zelf, er is geen dualiteit. Nirvana is voorbij alles. Hier geen ontstaan of vernietiging, maar de manifestatie van absolute rust. Klinkt goed nietwaar? Maar ‘je’ zult het dus nooit ‘ervaren’. Misschien kan een boeddha in sambhogakaya het ‘zien’? Op de drempel van nirvana doorziet hij volledig hoe de illusie tot stand komt, is tot verlichting gekomen, maar ook weer niet helemaal. Een verlichting light. Wat moet ik me daar bij voorstellen? En waar bevindt die boeddha zich?

Een overledene die het eerste en het tweede heldere licht niet begrepen heeft, beschikt weer over een (illusionair) lichaam. Zal de situatie waarschijnlijk niet herkennen en vraagt zich af of hij nu wel of niet overleden is. Vergelijkbaar misschien met het dagelijks leven. In theorie erken je dat dualiteit illusie is, maar helaas rijst telkens weer opnieuw de vraag of het wel écht zo is. In de bardo van dharmata zit een ‘totale’ bevrijding (opgaan in absolute eenheid) er niet meer in. De energie versnippert en dualiteit doet zijn intrede. Voor de boeddha in sambhogakaya speelt alles wat volgt zich op een bepaalde ‘plaats’ af, namelijk in een van de vijf boeddhagebieden. Bijvoorbeeld in het middenrijk, het Samengebalde Rijk. ‘Plaats’ is hier natuurlijk beeldspraak. De drie kaya’s zijn ook drie verschillende bewustzijnsniveaus, altijd gelijktijdig aanwezig. In sambhogakaya is de dualiteit volmaakt in evenwicht, waarbij de tegendelen elkaar als het ware neutraliseren. Het houdt alles wat ooit zal bestaan in zichzelf besloten. Een onvoorstelbaar potentieel van mogelijkheden, dat uiteenspat in de ‘tienduizend wezens’ van nirmanakaya.

Maar wat ziet nu die boeddha in sambhogakaya? Hij heeft de illusie door, staat op de rand van nirvana, maar blijft toch een beetje plakken in de dualiteit. Ziet hij hier de mogelijke toekomst? En staat die vast of kunnen de elementen nog gehutseld worden. Denk aan die puzzel metafoor laatst: is de hele puzzel gelegd, de 10.000 stukjes keurig geordend op hun eigen plek? Of zitten al die stukjes nog in de doos en is de afbeelding zelfs nog niet definitief? Volgens Sogyal Rinpoche zijn al de mogelijke verschijnselen in samsara of nirvana altijd al volmaakt en volledig geweest en zullen zij dat altijd zijn. De essentie van alles is leeg en zuiver, maar de natuur van alles is rijk aan kwaliteiten, ‘zwanger van elke mogelijkheid’. Een onophoudelijk scheppend veld, oneindig en dynamisch, altijd spontaan volmaakt.