Peter Gabriel I/O

Vorige maand kwam er een nieuw album uit van Peter Gabriel, het zal de liefhebber niet ontgaan zijn. I/O verscheen in maar liefst drie verschillende versies, mijn voorkeur gaat uit naar de Bright-Side Mix.

Het is een mooi album geworden, sereen en introspectief, uitstekend geschikt voor de donkere dagen. Gabriel (volgende maand 74) mijmert over zijn overleden moeder, het verstrijken van de tijd en zijn eigen sterfelijkheid:

When the panting is over and the warmth has run out
Love will be flowing, I have no doubt
With the vehicle in neutral and the ground to be faced
I'll be all laid to rest in my proper place
Into the roots of an old oak tree
Where life can move freely in and out of me

In de titelsong I/O zien we hoe alles en iedereen met elkaar verbonden is:

So we think we really live apart
'Cause we've got two legs, a brain and a heart
We all belong to everything
To the octopus' suckers and the buzzard's wing
To the elephant's trunk and buzzing bee’s sting

Stuff coming out, stuff going in
I'm just a part of everything

I-O, I-O
Coming out, I'm going in
I-O, I-O

I'm just a part of everything

 

En inderdaad, dat heeft Gabriel goed gezien, niets bestaat op zichzelf. Afwezigheid van onafhankelijk bestaan, dat is (heel kort door de bocht) wat boeddhisten ‘leegte’ noemen. Alle dingen zijn leeg en hebben geen zelfstandig bestaan. Vaak probeert men dit te verduidelijken door een boom als voorbeeld te nemen. Die maakt deel uit van een geweldig subtiel web van verbanden, en dat maakt hem dan tot wat hij is. 

 

Maar er zit natuurlijk veel meer in dat begrip ‘leegte’, het wordt op heel veel manieren uitgelegd. Eerlijk gezegd denk ik niet dat Peter Gabriel zich hiermee bezighoudt. Zijn songtekst is waarschijnlijk bedoeld om de mensheid er (nog eens) op te wijzen dat zij bezig is de natuur, de aarde, en daarmee zichzelf te vernietigen. Actueel en hip, maar helaas te laat nu. Marvin Gaye deed hetzelfde in 1971 (!) met Mercy Mercy Me (The Ecology), toen was er misschien nog iets aan te doen geweest.

Samsara, film van Lois Patiño

Vorige week las ik in The Guardian een artikel over een opmerkelijke film die ik graag eens zou willen zien (en beleven): Samsara, van de Spaanse regisseur Lois Patiño (40). Twee verhalende delen, die gescheiden worden door een bijzonder tussenstuk, waarin de kijker 15 minuten de ogen gesloten moet houden! In dit drieluik spelen sterven, hiernamaals en Tibetaans Dodenboek een belangrijke rol. De titel Samsara verwijst naar de boeddhistische opvattingen over de cyclus van leven, dood en wedergeboorte.

 

Bron afb.: still

 

Het eerste deel van de film speelt zich af in het noorden van Laos, in Luang Prabang. Er zijn mooie natuuropnamen van bossen en watervallen, waar een jongeman wandelt met vrienden, monniken uit een van de boeddhistische kloosters in de stad. Hij bezoekt er ook Mon, een wat oudere zieke vrouw, en leest haar dan passages voor uit het Bardo Thödol (Tibetaans Dodenboek). Deze tekst beschrijft de overgangsfasen tussen overlijden en wedergeboorte, en gidst de doden door het hiernamaals. Het is de bedoeling dat het lezen hardop gebeurd (dat vind ik grappig, als je weet dat deze jongen ooit rapper wil worden).

Als Mon afscheid neemt en sterft (zij hoopt te reïncarneren als een dier), begint de onderbreking van 15 minuten, de ‘kijkers’ sluiten nu de ogen, en reizen met haar mee door het hiernamaals. De indrukwekkende transitie wordt niet bekeken, maar doorvoeld. Een wervelwind van geluiden, kleuren en flitsen wordt losgelaten op de zintuigen. Het is de interpretatie van geluidskunstenaar Xabier Erkizia van de beschrijvingen in het Bardo Thödol. Gevolgd door geluiden van over de hele wereld, door Erkizia opgenomen gedurende zijn carrière. Een meisje in Zwitserland praat met haar grootvader, een vrouw die kookt in Timor, het symboliseert plaatsen waar Mons ziel in de verleiding komt te reïncarneren. Deze sectie is “vol van kleine geheimen”, vertelt Patiño.

In het derde deel zijn we ineens in een heel ander werelddeel, bij een islamitische familie op het eiland Zanzibar. Daar wordt een geitje geboren. Het zou niet mijn eerste keuze zijn geweest.

 

Regisseur Lois Patiño (40) had al twee jaar een sluimerend idee van een film ‘om te kijken met je ogen dicht’, toen hij het Bardo Thödol tegenkwam. Dat wekte zijn interesse in hoe verschillende culturen zich het hiernamaals voorstellen, en hoe zij zich verhouden tot de dood. Scènes voor gesloten ogen koppelen met een verhaal over het hiernamaals voelde nu als de perfecte match. De film is een mix van documentaire en fictie, had een laag budget en een kleine crew (3). Er werden voornamelijk locals ingezet. Mensen met een eigen verhaal, op de rand van een belangrijke verandering. Patiño hoopt met zijn film te laten zien dat er altijd wat te kiezen valt, dat je op verschillende manieren kunt leven, maar dat het vooral jouw keuze moet zijn. En dat sluit mooi aan bij het Bardo Thödol, denk ik dan. Dat staat ook bol van veranderingen en keuzes.

 

Samsara ging in oktober vorig jaar in première, en draait eind januari in de (Engelse) bioscopen.

 

 

 

 

Voornaamste bron:

Rebecca Liu

The Guardian, 9 januari 2024

Zijnsvergetelheid

In december kreeg ik Stervelingen kado, een bundel interviews van Fokke Obbema over sterfelijkheid en de zin van het leven. Net iets voor mij. In het derde interview vertelt journalist Koen Haegens aan Obbema dat hij er bijna geweest was, zomaar in november 2019. Voor hem, kerngezonde bijna veertiger, was dat heel onverwacht. En ook nu, een langdurige operatie en drie jaren van herstel verder, heeft hij nog steeds last van doodsangst en nachtmerries. Zich inmiddels sterk bewust van zijn sterfelijkheid, ervaart hij tijd als gelimiteerd en kostbaar. En dat terwijl de meeste mensen ermee omgaan alsof het niet op kan. Tijdinflatie noemt hij dat. Hoe meer je ervan hebt, des te minder het waard wordt. Kennelijk heeft de mens een eindpunt nodig.

Koen Haegens wil daarom pleiten voor ‘toegewijde tijd’ en schreef een boek. Toegewijde tijd is de tegenhanger van ‘verstrooide tijd’, het is gebaseerd op een bewuste keuze met een doel, creëert een blijvende herinnering en stelt je in staat een verhaal te vertellen. Je kunt hem extra ervaren door bewust de dood voor ogen te houden, dat laadt je leven op, maar geeft helaas wel weer doodsangst. Want het is eigenlijk geen doen natuurlijk, om telkens je sterfelijkheid te doorvoelen. Dus je moet je eindigheid juist niet onder ogen zien, zijnsvergetelheid, dat is voor Haegens nodig om overeind te blijven in het leven.

Het doet mij denken aan Karel van het Reve. Die was ooit tijdens de Koude Oorlog correspondent voor het Parool in Moskou. Op de vraag of hij daar niet bang was om afgeluisterd te worden, was zijn antwoord dat je er wel rekening mee moest houden dat je afgeluisterd werd, maar dat je niet moet denken dat je afgeluisterd werd, want anders kreeg je Sovjetkolder.

Er is de tegenstelling sterfelijkheidsbewustzijn en zijnsvergetelheid. En die moet je op spanning houden, volgens Haegens. Vitaliserende kracht versus zorgeloosheid, dat houdt de pees van de boog gespannen. Leef met het besef dat dat niet vanzelfsprekend is, maar vergeet op gezette tijden je sterfelijkheid weer. Kom los van je zorgen en sleur, relativeer, bekijk wat echt belangrijk is in je korte leven.

Zou leven in het hier en nu misschien helpen, om toegewijde tijd te ervaren, vraagt Obbema. Maar nee, dat vind Haegens toch te schraal. Want waar blijft dan de ruimte voor de reflectie op wat je hebt gedaan en wat je nog wilt gaan doen? En dat heb je echt nodig. Het hier en nu kan je wel een blij gevoel geven, maar het geeft geen richting. En dat moet, vind Haegens, geef een pijl aan je tijd.

Ik vind het verhaal van Koen Haegens nogal op zichzelf gericht. Het gaat alleen maar over hem en zijn beperkte tijd, en dat het zomaar ineens afgelopen kan zijn. Maar dat geldt natuurlijk ook voor anderen, geliefden bijvoorbeeld. Je zou je toegewijde tijd ook kunnen gebruiken om tijdens je leven liefde en waardering te tonen, wanneer die ander het nog kan horen. Daarnaast speelt een eventueel hiernamaals bij Haegens kennelijk ook geen rol. Geen woord daarover. Terwijl die mogelijkheid toch een goede oplossing zou kunnen zijn voor zijn krampachtige beleving van tijd. 

 

Bron:

Fokke Obbema

Stervelingen

Atlas Contact, 2023

Oratorium Tibetaans Dodenboek (2)

bron afb: still

Rond de kerstdagen zag ik bij KRO-NCRV de documentaire Goed leven, goed sterven, over het gelijknamige project van Xiaoyong Chen en Sebo Ebbens. Van de uitvoering van dit bijzondere oratorium (gebaseerd op het Tibetaans Dodenboek) met koor, orgel, percussie, cello’s en boventoonzang, was helaas weinig te zien. De kijker moest het doen met een paar fragmenten. Het ontstaan van dit muziekstuk was het onderwerp van de reportage, zo bleek.

Musici en andere medewerkers kwamen aan het woord. De voorbereiding van Kailash (het oratorium) bleek voor de meesten van hen een indringende ervaring. Omdat de vier overgangsstadia tussen leven en dood (en opnieuw leven) centraal staan, werd men soms extra aan een overleden dierbare herinnerd. Iedereen had zo zijn eigen persoonlijke ervaringen en verhaal (wie niet?) en/of werd zich meer bewust van de eigen sterfelijkheid.

Niet alle medewerkers leken mij geheel op de hoogte wat Tibetaans Dodenboek, bardo’s en boeddhisme eigenlijk inhouden. Maar dat maakt natuurlijk helemaal niets uit verder. Je kunt bijvoorbeeld ook zonder theosofische bagage heel goed genieten van het werk van Mondriaan, en aan een gemiddelde Matthäus Passion werken ook veel heidenen mee. Verder was er minstens één koorlid die het Dodenboek verwarde met de bestseller van Sogyal Rinpoche, Het Tibetaanse boek van leven en sterven. Maar ook dat komt vaker voor. Sebo Ebbens legde het allemaal nog eens uit. We zien hoe hij diverse groepjes de basisbegrippen bijbrengt.

Maar wat is dan goed sterven, volgens Ebbens? 1. Acceptatie 2. Met je aandacht erbij blijven 3. Vertrouwd zijn met je eigen geest. Die vertrouwdheid kun je (bij leven) ontwikkelen door je te leren ontspannen in moeilijke emoties, zoals boosheid en verdriet. Een goed leven helpt je straks tijdens het stervensproces, benadrukt Ebbens. Uiteindelijk gaat het Tibetaans Dodenboek niet over de doden, maar biedt een goed perspectief (op sterven) van waaruit je beter in het leven kan staan."

Misschien kun je de uitzending HIER nog bekijken.

Happy 2024!

 

 

bron afb:

The Guardian

mei 2023