In 2017
verscheen Lincoln in de Bardo, de eerste roman van de Amerikaanse schrijver George
Saunders (1958). Hij kreeg er de prestigieuze Booker Prize voor. Saunders was
eerst vooral bekend om zijn korte verhalen.
Het is
februari 1862. President Abraham Lincoln is ontroostbaar als zijn zoontje
Willie (11) overlijdt na een kort ziekbed. Het jongetje wordt bijgezet in een
crypte, maar zijn vader kan hem nog niet loslaten en gaat ’s nachts terug naar
de begraafplaats om het dode lichaam in zijn armen te nemen. Hij heeft een
zware tijd als president (het land is in burgeroorlog), en nu wordt hij ook nog
verscheurd door verdriet om zijn kind. Lincolns bezoek veroorzaakt grote
opwinding onder de vele geesten die op de begraafplaats rondwaren, maar daar
merkt hij niets van.
De dode
Willie bevindt zich in de bardo. In het Tibetaans boeddhisme is dat de
tussenstaat tussen overlijden en reïncarnatie (of bevrijding), maar Saunders
versie van ‘de bardo’ heeft daar niet veel meer mee te maken. In feite heeft
hij alleen de naam, het begrip, gekaapt en daar vervolgens zijn eigen fantasie
op losgelaten. In interviews geeft hij dit zelf ook toe. Hij heeft elementen
ingevoegd uit christelijke en Egyptische hiernamaals, om het wat algemener en
minder vastomlijnd te maken. Met de voor velen wellicht exotische term ‘bardo’
wil hij voorkomen dat de (westerse) lezer allerlei ingesleten vooroordelen en
verwachtingen wat betreft het hiernamaals mee laat spelen. Persoonlijk vind ik
dat een beetje goedkoop effectbejag. Bardo roept bij mij juist allerlei precieze
verwachtingen op, die nu niet worden waargemaakt. De titel van het boek is
daarmee misleidend, en bovendien is het niet eens Lincoln die in dit
hiernamaals verblijft, maar zijn zoontje. Met enige goede wil zou je kunnen
zeggen dat de situatie nog het meest lijkt op de bardo van wording, een van de
tussenstaten die beschreven worden in het Bardo Thödol (Tibetaans Dodenboek).
In
Saunders tussenstaat verblijven de overledenen die niet weten dat ze dood zijn,
of dit niet willen erkennen. Ze kunnen het aardse bestaan (nog) niet loslaten
en hangen als geest rond op de begraafplaats. Zij denken dat ze ziek zijn, en
dat deze situatie maar tijdelijk is. Hun doodskist is een krankenkist, de tombe
is een krankenhuis. Deze omgeving is voor kinderen extra schadelijk. Daarom proberen
drie goede geesten Willie verder te helpen. Als vader Lincoln hem nu maar zou
kunnen loslaten, dan is hij vrij en kan hij deze bardo verlaten.
Lincoln
in de bardo is een vreemd, maar prachtig boek over rouw en verwerking. Vol
inlevingsvermogen wordt beschreven hoe mensen zich hardnekkig blijven vasthouden
aan liefde, terwijl het toch allemaal voorbij is. Een verhaal met (gelukkig)
ook veel ruimte voor absurde humor en gestoorde figuren, zoals we dat bij
Saunders gewend zijn. Ik kan het iedereen aanraden.
In een
volgende blogpost zal ik wat overeenkomsten en verschillen behandelen, tussen George
Saunders bardo en de Tibetaanse bardo van wording.
Lincoln
in de Bardo
George
Saunders
De Geus,
2017
349 blz.
