Bardo van wording: lichaam

Als de overledene bijkomt in de bardo van wording beschikt hij over een mentaal lichaam. Een soort holografisch beeld, gemaakt van subtiele energie en bijeengehouden door verbeelding. Het lijkt op zijn vorige lichaam van vlees en bloed, maar heeft speciale vermogens.

Het Bardo Thödol legt hem de situatie uit met behulp van een citaat uit (waarschijnlijk) de Guhyagarbha tantra:

Met het voormalige en toekomstige stoffelijke lichaam van de bardo van wording,

Volledig voorzien van alle zintuigen, voortgaand zonder belemmering,

Als gevolg van karma in het bezit van wonderbaarlijke macht,

Aanschouwd door de zuivere ogen van goden van dezelfde aard.

Daarna wordt deze kennelijk belangrijke passage nader toegelicht:

Voormalig betekent dat je door de herinnering aan je vorige lichaam nog vier en een halve dag denkt dat je zo’n stoffelijk lichaam hebt. Toekomstig verwijst naar je visioenen daarna, je ziet de plaats waar je zult reïncarneren. En of je nu als een (wereldse) god geboren zult worden, of als asura, mens, dier, preta of hellewezen, je zult visioenen van die bestaanswereld hebben. Maar let op: ga daar niet in mee! Volg ze niet, voel je er niet door aangetrokken! Want als je dat wel doet, zul je in de zes rijken ronddwalen en allerlei ellende ondergaan. Laat alles los, ontspan en probeer te mediteren op het heldere licht. Als dat niet lukt, visualiseer dan je yidam of leraar boven je hoofd en voel een intens vertrouwen. Dit is ontzettend belangrijk. Twijfel niet! Doe het steeds opnieuw en dwaal niet af.

Maar natuurlijk valt het allemaal niet mee, voor iemand met zoveel slecht karma. Dus: Let op! In de bardo ben je volledig voorzien van alle zintuigen, je hebt hier geen gebreken. Ook al was je tijdens je leven misschien blind, doof of kreupel. Opnieuw een bewijs dat je gestorven bent en in de bardo dwaalt. Herken dit! Denk aan je instructies. Je geest is gescheiden van je stoffelijk lichaam en je kunt nu zonder belemmering overal* naar toe bewegen. Door de muren heen, dwars door bergen, het maakt niet uit. Zodra je aan de gewenste plaats denkt, flits je er heen. Je hebt nu een mentaal lichaam, het is dus duidelijk dat je in de bardo van wording dwaalt. Denk aan de lessen van je leraar, roep de Boeddha van Mededogen aan, Avalokiteshvara.

Als gevolg van karma in het bezit van wonderbaarlijke macht. Die bovennatuurlijke vermogens waar je nu over beschikt komen dus niet voort uit meditatie of verdiensten. Ze zijn ongepast. Nog afgezien van het risico dat de overledene er plezier in gaat krijgen en daardoor afgeleid wordt van het doel van deze bardo: bevrijding bereiken, of op z’n minst een gunstig nieuw leven verwerven. De Bardo Thödol adviseert dan ook om deze krachten te negeren, als je er geen speciaal doel mee hebt. En zo bijzonder zijn ze nu ook weer niet, dit is immers de bardo! Herken dit en bid je leraar om steun.

Aanschouwd door de zuivere ogen van goden van dezelfde aard betekent dat wezens van dezelfde soort elkaar kunnen zien in de bardo. Bijvoorbeeld zij die geboren zullen worden in de godenwereld kunnen elkaar zien. Dit gaat op voor alle zes bestaanswerelden. Maar je kunt beter niet aan dit soort ontmoetingen gehecht zijn. Mediteer liever over Avalokiteshvara.

*Er zijn twee uitzonderingen: 1. de schoot van je moeder (waar je reïncarneert), 2. De heilige zetel van Gautama Boeddha in Bodhgaya.

Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek
Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek       
Mirananda, 1985

Bardo van wording: start

Voor de dode die in de bardo van wording is aanbeland, zal de nieuwe situatie op z’n minst verwarrend zijn. Hij komt bij uit een bewusteloosheid en bevindt zich in een lichaam dat lijkt op z’n vorige, maar dan wel met extra mogelijkheden.

Hoog tijd dus om hem even bij te briefen, vindt het Bardo Thödol. Dat gebeurt dan via de achterblijvers, die de overledene vanaf ongeveer de tiende dag opnieuw met de juiste teksten moeten begeleiden. Allereerst roepen zij de overledene drie of zeven keer bij zijn naam en vragen om zijn volledige aandacht: luister goed!

Na een hulde aan diverse godheden en een verzoek om hun hulp en steun bij de bevrijding, volgt dan een korte uitleg aan de overledene. Dat de vorige bardo (de bardo van dharmata) vele malen aan hem uitgelegd is, helaas tevergeefs, maar dat de omstandigheden en het Licht nu eenmaal moeilijk te herkennen zijn voor niet-ingewijden en zware zondaars. (Zoals jij dus…)

De vredige en toornige godheden heb je niet herkend en na vijf en een halve dag ben je flauwgevallen van angst. Toen je weer bijkwam werd je bewustzijn helderder en had je dit speciale lichaam. Het lijkt op je vorige lichaam van vlees en bloed, maar nu is het stralend en heeft de mogelijkheden van een superheld. Je hebt nu een mentaal lichaam, dat je kunt transformeren via verbeeldingskracht.

Robert Thurman legt hier nog eens uit dat dit mentale lichaam als een soort holografisch beeld gemaakt is van subtiele energie. Het wordt als het ware bijeengehouden door je verbeelding. Als die verbeelding geconcentreerd en gericht is, kun je het lichaam al door een enkele gedachte van vorm laten veranderen. En hier komen dus al je visualisatieoefeningen met boeddhavormen van pas. Als je bij leven je verbeelding getraind en gericht hebt, en je al krachtig met zo’n mythisch archetype geïdentificeerd hebt, kun je in de bardo makkelijk in zo’n superheld veranderen.

De overledene wordt hier dus extra geattendeerd op zijn mentale lichaam en dan vooral op die bijzondere vermogens. Toch was er ook al sprake van een mentaal lichaam in de bardo van dharmata, en zelfs al daarvoor, bij de verschijning van het tweede licht. Zolang je de eenheid niet (h)erkent, heb je de illusie dat je bent afgescheiden van ‘de rest’. Bij die verbeelding hoort kennelijk een ‘eigen’ vorm, een lichaam.

Wat valt nog meer op in deze tekst? Dat de beschrijving van de tijdsduur nogal vaag is. De overledene ontwaakt hier uit een verdoving, net als op de eerste dag in de bardo van dharmata. Toen duurde die bewusteloosheid vier en een halve dag, en nu een dag. De dode was flauwvallen van angst na ‘vijf en een halve dag’. Is dat na vijf en een halve dag in de bardo van dharmata? Of gerekend vanaf de ontmoeting met Mahakala en Yama c.s.?

Ook onduidelijk is die tiende dag waarop de dode weer instructies moet ontvangen. De tiende dag in de bardo van wording? Niet logisch, dat zou informeren achteraf zijn. Dag tien in de bardo van dharmata dan? Zou kunnen. Of is het de tiende dag vanaf het sterfmoment? (Later zullen we zien dat de nauwkeurigheid van de tijdsduur niet echt belangrijk is.)

 

Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek
Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek
Mirananda, 1985

Bardo van wording: introductie

De overledene die er niets van bakt in de bardo van dharmata komt uiteindelijk in de bardo van wording terecht. Een nieuwe wedergeboorte is daarmee vrijwel onvermijdelijk geworden. Terug naar het cyclische bestaan, lijden en pijn. Lekker dan.

De vijf wijsheden hebben hem op zowel vredige als toornige wijze uitgenodigd om samsara te verlaten en bevrijding te bereiken, maar dat heeft hij niet voor elkaar gekregen. Zijn karma heeft een te zware claim gelegd. Alle kansen in de voorafgaande fasen zijn gemist, en terugkeer is niet mogelijk. Hij is nu te vast in de dualiteit verstrikt geraakt.

De bardo van wording (ook: ‘de tussenstaat van het nieuwe bestaan’, of ‘sidpa bardo’) is een wereld die ons heel nabij is. Het is er bijna niet meer mogelijk de zuivere staat van dharmakaya te ervaren. Hoe verder je van de Werkelijkheid verwijderd raakt, hoe nadrukkelijker je met de dualiteit geconfronteerd wordt.

De overledene heeft nu een mentaal lichaam met allerlei mogelijkheden. Hij voelt zich bijna een superheld, maar de lol gaat er al gauw van af. Er vindt een oordeel plaats en hij houdt zich voornamelijk schuil vanwege woeste en angstaanjagende hallucinaties die hem teisteren. In de bardo van wording is de ontmoeting van de dode met zijn eigen karma nog eens extra dramatisch.

Het is dan ook geen wonder dat er een enorm verlangen ontstaat naar een gewoon bestaan in een nieuw lichaam. Alles beter dan dit! De dode is rijp voor een wedergeboorte, terug naar af. De zes bestaanswerelden doemen weer op, en zelfs een glimp van zijn nieuwe geboorteplaats.

Een buitengewoon hachelijke situatie, maar het Bardo Thödol blijft optimistisch: bevrijding is nog steeds mogelijk! Zelfs nu! Maar dat zal niet meevallen. De overledene drijft al af richting moederschoot, dus eerst krijgt hij een aantal instructies om die te blokkeren.

Je moet dan wel van goeden huize komen om dit voor elkaar te krijgen, en voor de meesten van ons zal een reïncarnatie uiteindelijk toch onafwendbaar blijken te zijn. Daarom krijgt de overledene tot besluit nog wat tips om dan in ieder geval de juiste moederschoot te kiezen. De kwaliteit van het volgende leven is van groot belang. Dat moet toch op zijn minst een goed leven zijn in een plezierige omgeving. En het allerbelangrijkste: de omstandigheden moeten gunstig zijn voor studie en beoefening van de dharma (leer), zodat je vooruitgang kunt boeken en bevrijding bereiken in de volgende ronde.


 

Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek
Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek
Mirananda, 1985