Bardo van dharmata, derde dag

Dag drie in de bardo van dharmata lijkt veel op dag één en dag twee: allerlei lichten en kleuren, er verschijnt een dhyani-boeddha en er is een belangrijk keuzemoment. Tot nu toe is de overledene nog niet erg succesvol gebleken op zijn pad naar bevrijding. En waarom zou dat nu wel lukken? Gelukkig blijft het Bardo Thödol optimistisch en geeft het de overledene praktische adviezen via de nabestaanden die de tekst hardop voorlezen.

Het is vooral belangrijk om niet bang te zijn. Dus ook niet wegvluchten als de gele boeddha verschijnt. Een indrukwekkend schouwspel: zittend op een paardentroon, verenigd met zijn gezellin Mamaki, begeleid door vier bodhisattva’s, twee mannelijke en twee vrouwelijke. In zijn hand houdt hij een wensvervullend juweel. En dit alles tegen een achtergrond van regenboogstralen en lichten. Ratnasambhava, de boeddha van de wijsheid der gelijkheid*, komt je helpen. Dat moet je goed beseffen als je het stralend heldergele licht ziet priemen vanuit het hart van dit Boeddhapaar, versierd met lichtschijven en glinsterende druppels en druppeltjes. Het is het gele licht van de skandha van gevoel in zijn fundamentele zuiverheid, de wijsheid van gelijkheid.

Door je hardnekkige trots en neurotische sluiers zul je waarschijnlijk in paniek raken, en wegvluchten van dit scherpe gele licht dat zo ondraaglijk voor je ogen is. Regelrecht naar het prettige zachte blauwe licht van de mensenwereld (waarschijnlijk de meest normale loka voor een overledene op doortocht), dat tegelijk met het wijsheidslicht schijnt, en je nu enorm aantrekkelijk voorkomt. Maar doe dit vooral niet! Het is het pad van vernietiging dat voortkomt uit je schadelijke (onbewuste) neigingen die je door je sterke trots hebt verzameld. Je zult vallen en weer in de mensenwereld terechtkomen waar je zult lijden door geboorte, ziekte, ouderdom en dood en geen tijd meer zult hebben om bevrijding van het cyclische bestaan te bereiken. Terug bij af, in de modderpoel van samsara. Negeer het dus en geef je trots op, geef je onbewuste neigingen op.

Herken en erken liever het stralend heldere gele licht als wijsheid. Wees ontspannen, eerbiedig en vol vertrouwen. Het is de natuurlijke energie van je eigen geest! Verlang er naar en bid de inspiratiebede (uit het Bardo Thödol), terwijl je sterk concentreert op de Boeddha Ratnasambhava. Je zult dan oplossen in het regenbooglicht van het Ratnasambhava-paar en een sambhogakaya-boeddha worden in het zuidelijke zuivere boeddhagebied.

Geschreven voor ‘de gewone man’ introduceert het Bardo Thödol hier het gebed, want geloof ‘dat het werkt’ en een beetje goede wil en kennis zijn eigenlijk al voldoende. De overledene richt zich tot symbolen van de totale eenheid.  En zelfs als je er niet in gelooft of er voor bidt, zullen alle lichten en stralen en vormen ondeelbaar met je versmelten. Je zult een boeddha worden en verlichting bereiken. Of zoals Thurman het in zijn vertaling formuleert:  “Als de overledene deze gelijkschakelende wijsheid op deze manier herkent, is er geen twijfel mogelijk dat zelfs de zwakste geest zal worden bevrijd”.

En anders is er altijd nog dag vier in de bardo van dharmata.


*Zoals eerder gezegd is de dualiteit al volledig aanwezig in sambhogakaya, maar wel in een toestand van volmaakt evenwicht. Goed en kwaad, liefde en haat, leven en dood: al deze illusies neutraliseren elkaar, omdat ze in exact gelijke mate aanwezig zijn. Deze wijsheid der gelijkheid wordt gesymboliseerd door de gele boeddha Ratnasambhava.


Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek
Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek      
Mirananda, 1985

Santa Muerte

Bron foto's: still

In de serie Last Days, uitgezonden door de VPRO, probeert fotografe Lieve Blancquaert in beeld te brengen hoe mensen omgaan met sterven en de laatste levensfase. Zij reist daarvoor de wereld rond.

In de Mexicaanse aflevering zien we hoe daar Dia de Muertos (Dag van de Doden) gevierd wordt. Op Allerheiligen en Allerzielen, 1 en 2 november, keren zielen terug naar de aarde. Levenden en doden vieren dan samen een feestje op het kerkhof. Dit dodenfeest vindt zijn oorsprong in oude Indiaanse tradities, het was gebruikelijk om de voorouders (de doden) ter vereren. Schedels werden bewaard en tentoongesteld om dood en wedergeboorte te symboliseren. Rituelen waren gewijd aan de godin Mictecacihuatl, de koningin van de onderwereld in de Azteekse mythologie, die met haar man heerste over het leven na de dood. Deze ‘Dame van de Dood’ waakt over de botten van de doden. Haar cultus leeft voort in de Mexicaanse aanbidding van Santa Muerte.

Daarvan is ook iets te zien in deze aflevering van Last Days. Santa Muerte is een vrouwelijke volksheilige, de verpersoonlijking van de dood. Ondanks de nadrukkelijke afwijzing door de Rooms-katholieke kerk heeft deze cultus er vooral de afgelopen twintig jaar veel volgelingen bijgekregen. Aanhangers aanbidden haar. Wij zien een mooi aangekleed skelet met zeis rondgedragen worden in processie. Er is een soort clandestiene mis tussen beenderen, botten en skeletten. De voorganger vertelt Blancquaert dat de dood geen taboe is, maar onderdeel van het leven. Je kunt het liefhebben. Hij gelooft in God en de Maagd Maria, maar betwijfelt of hij ze ooit zal zien. Santa Muerta daarentegen zal hij zeker zien, want hij is geboren en zal dus ook sterven.

Bardo van dharmata, tweede dag

Op de tweede dag in de bardo van dharmata verschijnt de Boeddha Vajrasattva. Een nieuwe kans voor de overledene die dag één verprutst heeft. Hij is weggevlucht voor de blauwe lichtstralen van dharmadatu en heeft zich ook niet de hemel laten inloodsen. Hij is ondanks de tips van het Bardo Thödol en ondanks het opzeggen van de gebeden in verwarring geraakt, dankzij zijn saldo aan schadelijke activiteiten en agressie.

 

De blauwe Boeddha Vajrasattva-Akshobhya verschijnt vanuit het blauwe oostelijke boeddhagebied. In zijn hand een vijfpuntige vajra, hij zit op een olifantentroon en omhelst zijn partner Boeddha Lochana. Twee mannelijke en twee vrouwelijke bodhisattva’s vergezellen hem. Er straalt een intens wit licht (de zuivere essentie van het element water).

De oorspronkelijke eenheid kun je hier niet meer rechtstreeks waarnemen, maar nog wel indirect. Dharmakaya wordt weerspiegeld (Vajrasattva is de boeddha van de ‘weerspiegelende wijsheid’) en dit stralend helderwitte licht, de zuiverheid van de skandha van vorm, schittert je priemend en indringend tegemoet vanuit het hart van het Vajrasattva-paar. Het is ondraaglijk voor je ogen. Je raakt in paniek (een gevolg van haat) en doodsbang voor het stralende witte licht wil je vluchten, rechtstreeks naar het zachte rookkleurige licht van de hellen, dat tegelijkertijd met het felle licht van de wijsheid schijnt.

Een riskant keuzemoment. Laat je je escorteren door het team van Vajrasattva, of sla je, onder invloed van je slechte karma, de richting naar de hellen in? Het Bardo Thödol drukt de achterblijvers op het hart de overledene toch vooral te blijven motiveren. Noem hem bij zijn naam en lees hem hardop voor. De adviezen van het Bardo Thödol zijn geheugensteuntjes voor de overledene. De teksten zijn pas zinvol als je tijdens het leven al vertrouwd raakt met de gebeurtenissen en probeert de werkelijkheid te doorgronden.

Het is heel belangrijk om niet bang te zijn. Wees juist blij met het scherpe en verblindend witte licht, het is wijsheid. Herken dit! Vertrouw erop, verlang er naar, roep het aan. Het is de reddingshaak van licht, het schijnsel van Vajrasattva die je komt begeleiden door de verschrikkingen van de bardo. Laat je dus niet inpalmen door het milde rokerige licht van de hellen. Het lijkt wel sympathiek, maar dit pad van vernietiging komt voort uit je schadelijke activiteiten en sterke haat. Je zult vallen en in de hel wegzinken in het moeras van ondraaglijk lijden, zonder kans op ontsnapping. De vertaling van Trungpa spreekt over hellewezens waar je mee te maken krijgt. Kortom: hier moet je niet zijn! Negeer deze hindernis die je bevrijding blokkeert, en geef je agressie op.

Richt je op het schitterende witte licht, concentreer je intens op Vajrasattva en bid vol toewijding de inspiratiebede. Dán zul je oplossen in het regenbooglicht in het hart van Varjasattva, en een sambhogakaya-boeddha worden in het oostelijke boeddhagebied van Volmaakte Vreugde.

Als het wéér niet lukt, zal de overledene op de derde dag de Boeddha Ratnasambhava ontmoeten. Dat is prettig geregeld in het mahayana-boeddhisme: niet meteen onafwendbaar en definitief hemel of hel, maar telkens nieuwe mogelijkheden en keuzen.

Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek

Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren

Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek
Mirananda, 1985

Sambhogakaya-boeddha

Op de eerste dag in de bardo van dharmata kan de overledene kiezen tussen het stralende blauwe licht van Vairochana en het zachte witte licht van de godenwereld. Het is het eerste keuzemoment in een reeks. Wordt er gekozen voor een van de dhyani-boeddha’s, of voor een van de zes bestaanswerelden?

Het is opvallend dat het te bereiken boeddhaschap (bij keuze 1) vanaf hier aan een beperking onderhevig is, namelijk dat het boeddhaschap in sambhogakaya je deel zal zijn. Dat is niet gering natuurlijk, maar toch niet meer de hoofdprijs van totale bevrijding.

De totale bevrijding, die wel zeker is als je op het moment van sterven, of onmiddellijk daarna, het heldere licht herkent en je daardoor ‘blijvende verbonden met het dharmakaya wordt’. Je gaat op in het heldere licht, wordt een met de absolute eenheid, met God (hier niet in de betekenis van een persoonlijk opperwezen).

Je krijgt nog een tweede kans op verlossing in dharmakaya, als je tenminste het secundaire heldere licht kunt doorschouwen. Maar daarna versnippert de energie en wordt opgedeeld in verschillende elementen. De dualiteit doet dan haar intrede.

De tweeheid is al volledig aanwezig in sambhogakaya, maar wel in een toestand van volmaakt evenwicht waarbij de tegendelen elkaar als het ware neutraliseren.

De overledene die volledig doorziet hoe de illusie tot stand komt, staat onherroepelijk op de drempel van nirvana. Hij komt tot verlichting, maar alles wat volgt speelt zich nog wel op een bepaalde plaats af.

Bron:

Ilse Dorren

Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek      

Mirananda, 1985