De absolute werkelijkheid is onvoorstelbaar en niet in woorden te vatten. Zij is voor het menselijk denken versluierd. Deze sluier wordt dharmakaya genoemd. Dharmakaya is zuiver bestaan, zonder attributen. Die horen thuis in de wereld van de dualiteit, waar elke eigenschap haar tegenhanger heeft.
Om het ontstaan van de tweeheid te verklaren heeft de Tibetaanse filosofie een symbolisch proces ontworpen. Zoiets als de geboorte van het heelal, de oerknal. In dharmakaya had een mysterieuze samentrekking plaats. Het onbeperkte beperkte zich en er ontstond een onvoorstelbaar iets dat alle attributen die ooit zouden bestaan in zichzelf opgesloten hield. In deze fase was alles nog volmaakt in evenwicht en vreugdevol. Deze eigenlijk onbeschrijfelijke situatie wordt aangeduid met de naam sambhogakaya, de sluier van vreugdevol ervaren.
Natuurlijk spatte sambhogakaya uiteen en vormde de ‘tienduizend wezens’. Ook dat proces is onbegrijpelijk en versluierd. Deze sluier van de schepping wordt nirmanakaya genoemd.
Dharmakaya, samboghakaya en nirmanakaya zijn altijd gelijktijdig aanwezig, tijd bestaat alleen maar in onze waarneming. De drie kaya’s symboliseren ook drie verschillende bewustzijnsniveaus. In zijn Engelse vertaling van het Bardo Thödol heeft Lama Kazi Dawa-Samdup het over body, lichaam dus, in plaats van sluier of gewaad. De drie sluiers (lichamen) samen worden de trikaya genoemd, een soort heilige Drievuldigheid.
Dharmakaya wordt vaak gesymboliseerd door een boeddhafiguur, meestal de Boeddha Amitabha (de boeddha van het grenzeloze licht). Sambhogakaya wordt verbeeld door de vijf dhyani-boeddha’s. Elk van deze boeddha’s, voorgesteld op een troon die bij zijn functie past, duidt een bepaald aspect van sambhogakaya aan. Hij wordt vergezeld door zijn vrouwelijke partner, een of meerdere bodhisattva’s en een hele menigte andere wezens.
Hoewel deze boeddha’s en hun entourage natuurlijk zuiver symbolisch bedoeld worden, zijn het ook weer niet totaal verzinsels. Ze beelden krachten uit die in ons en in de kosmos werkzaam zijn, energiestromen die binnen het kader van de dualiteit wel degelijk ervaren kunnen worden. De werking van sambhogakaya zal zich in verschillende gedaanten manifesteren, net hoe iemands godsdienst is.
Bron:
Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek
Mirananda, 1985
BARDOBLOG SINCE 2018
