De bardo van de toornige godheden

Het wordt er niet bepaald makkelijker op voor de overledene die zich na de ontmoeting met de vredige boeddhavormen en de vidyadhara’s en de dakini’s nog steeds in de bardo van dharmata bevindt. Nu doemt namelijk de tussenstaat van de toornige godheden op.

Het had niet zover hoeven komen. Het pad, zeven fasen tot nu toe, was dan wel riskant, maar er waren volop kansen op bevrijding en het Bardo Thödol heeft genoeg aanwijzingen gegeven. Veel mensen zijn hier succesvol, maar veel anderen ook niet. Die dwalen steeds verder naar beneden, hoeveel instructies ze ook krijgen. Het Bardo Thödol somt de oorzaken op: het oneindige aantal wezens, sterk en slecht karma, zware neurotische sluiers, langdurige onbewuste neigingen en de cyclus van verwarring en onwetendheid, die nooit afneemt.

In de toornige bardo verschijnt een groep van achtenvijftig vlammende, bloeddrinkende toornige godheden (Heruka’s). Eigenlijk zijn dit de voorheen vredige godheden, maar ze zien er nu heel anders uit en herkennen wordt moeilijker. Bevangen door enorme angst, schrik en paniek verlies je alle controle over je geest en voel je je zwak en duizelig. Toch ziet het altijd optimistische Bardo Thödol nog mogelijkheden. De overweldigende angst kan hier juist een voordeel zijn! Je geest heeft geen gelegenheid om afgeleid te raken en is gedwongen om zich eenpuntig te concentreren. Bevrijding is gemakkelijk als je het heldere licht een beetje kunt herkennen.

Hier wordt in de tekst van het Bardo Thödol een soort pauze ingelast om tantra te promoten, en dit een beetje snerend af te zetten tegen de beoefenaars van meer mainstream boeddhisme. Want die zullen, aanbeland op dit punt in de bardo, grote fouten maken. Zelfs leraren, meesters en grote wijsgeren zullen het heldere licht niet herkennen, laat staan gewone mensen. Al heb je een oceaan aan kennis, allemaal nutteloos! Hier komt het aan op de juiste instructies (het Bardo Thödol bijvoorbeeld). En anders zul je verder dwalen in het cyclische bestaan (samsara). Je zult angstig wegvluchten en in een lagere bestaanswereld terechtkomen, met alle onbeschrijfelijke narigheid van dien.

Zo niet de beoefenaar van tantra, die heeft hier een enorme voorsprong. Zelfs de allerminste kent de afbeeldingen van de toornige godheden, hij heeft ze namelijk al gevisualiseerd en eerbied betoond in de mensenwereld. Daardoor zal hij de groep Heruka’s die hier verschijnt onmiddellijk herkennen als zijn yidams (archetypische boeddhavormen). Het is alsof hij oude vrienden ontmoet, hij zal hen volledig vertrouwen en niet-dualistisch met ze samensmelten en zo een boeddha worden.

Maar die wijsgeren en leraren met al hun inspanning en regeltjes kunnen dit wel vergeten. Toen zij nog in leven waren, hadden ze kritiek op de tantra’s en wilden ze niets weten van de tantrische boeddhavormen. En nu in de bardo zien ze ineens iets wat ze nooit eerder gezien hebben. Ze zullen denken dat het vijanden zijn, afkeer voelen en daardoor in een ellendige bestaanswereld vallen. Terwijl zelfs de allerlaagste tantrische beoefenaar op dit punt bevrijding zal bereiken. Misschien was hij ooit lomp en grof en snapte hij helemaal niets van de tantrische leer, het gaat erom dat hij vertrouwen heeft. Vertrouwen in de tantra’s, en totaal géén twijfel of wantrouwen. En de gemiddelde tantrische beoefenaar (en hoger) is zelfs nog beter af. Die hoeft niet eens door de bardo van dharmata te dwalen. Zodra z’n ademhaling stopt zullen de vidyadhara’s, krijgers en dakini’s hem uitnodigen tot het Zuivere Rijk van Ruimte.

De ‘grote mediterenden’ zullen het heldere licht op het moment van sterven herkennen en de dharmakaya bereiken. Zij hebben de “Grote bevrijding door horen” (het Bardo Thödol) helemaal niet nodig. En met herkenning tijdens de bardo van dharmata zullen ze de sambhogakaya bereiken, en als ze herkennen tijdens de bardo van wording zullen zij de nirmanakaya bereiken. Daar zullen ze, met het oog op een herkansing, herboren worden in betere omstandigheden, waarin ze met deze leer in aanraking zullen komen.

En hopelijk zullen zij dan het Bardo Thödol goed bestuderen en inprenten! Want deze Grote bevrijding door horen is de meest perfecte instant-leer die er is! Het is een leer die verlichting brengt zonder meditatie, een leer die bevrijdt door slechts gehoord te worden, bevrijding door alleen maar een eerste begrip. Het is het onderricht dat grote zondaars over het geheime pad leidt, het onderricht dat onmiddellijk verschil maakt. Daarom hebben deze wijsgeren en meesters en alle gewone mensen (en alle volgelingen van tantra die hun beoefening hebben verwaarloosd) geen betere methode dan deze Grote bevrijding door horen.

Bronnen:
Francesca Fremantle en Chögyam Trungpa
Het Tibetaans Dodenboek
Servire, 1991

Robert A.F. Thurman
Het Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht,  2006

Ilse Dorren
Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek
Mirananda, 1985