Licht uit. Of juist aan?

​ 
Lang geleden hoorde ik een Nederlandse cabaretier mijmeren over een overleden vriend bij wie "het licht was uitgegaan, of juist aan". Dit is geen exact citaat, ik weet niet meer precies hoe het gezegd is of door wie. Het zal Youp van 't Hek wel geweest zijn, met zo'n alcoholisch-diepzinnige overpeinzing in aanloop tot een zwaarmoedig lied over de beperkte tijd die ons gegeven is en de klok die doortikt.

Maar waarom is juist dit stukje conference blijven hangen? Misschien is het de suggestie dat het na zijn dood niet alleen dóórging voor die vriend, maar dat hij vervolgens ​ook nog eens een soort alwetend zou zijn geworden. Dat hij nu zou doorhebben "hoe het in elkaar steekt" allemaal. Ik zie daarbij een stripfiguur voor me met zo'n oplichtend lampje boven het hoofd. Ahaa!

Dat merk ik vaker, dat mensen verwachten dat de dingen na hun overlijden eindelijk duidelijk zullen worden, dat alles toch nog op z'n plek valt. Dat zij, vanaf hun wolk, superieur zullen zijn ten opzichte van de tobbende overlevenden die in het duister tasten. Terwijl ik juist denk dat dat wel eens vies kan tegenvallen en dat het hiernamaals gewoon een nieuwe fase of versie van onwetendheid zal zijn. Een andere droom waarin je (opnieuw) enkel jouw stukje van 'het geheel' waarneemt, of denkt waar te nemen. Het blijft dus tobben, maar dan anders. 

Ilse Dorren zegt in haar boek Tocht door twee werelden iets soortgelijks: “Er is geen enkele reden om aan te nemen dat iemand na zijn sterven opeens tot inzicht zou komen. Het waarschijnlijkst is dat – zij het op een iets ander niveau – het proces dat ‘ik’ heet, gewoon dóórgaat.” De meesten onder ons zullen dat niet erg vinden. Als het maar vertrouwd is en verdooft. Je ziet het ook aan de verwachtingen die mensen tegenwoordig over het hiernamaals, over de hemel hebben. Ook hier is het prettig verder suffen. Vaak is het een voortzetting van hun huidige leven, maar dan minus rottigheid en obstakels.

Het Bardo Thödol moet de overledene er telkens aan herinneren in welke toestand hij zich bevind (dood) en vooral waar (de bardo). Ilse Dorren: “Na de schrik voor het primaire heldere licht, begint hij zich af te vragen of hij nu wel écht dood is." De meesten zullen er niets van begrijpen of herkennen en zullen uiteindelijk, als de (zelfgecreëerde) bardoverschijningen alsmaar angstaanjagerder worden, sterk verlangen naar iets vertrouwds. Zij vluchten in een nieuwe incarnatie en het hele circus begint opnieuw. Terug naar af.

Als er al een "licht aangaat" in het hiernamaals, dan is dat maar heel even: bij het dagen van het Heldere Licht.

Sogyal Rinpoche over orgaandonatie

Het opnieuw actuele thema orgaandonatie kwam in een eerdere blogpost al eens ter sprake. 

Het is opvallend dat de Tibetaanse meester Sogyal Rinpoche* in zijn boek Het Tibetaanse boek van leven en sterven met betrekking tot dit onderwerp twee tegenstrijdige meningen lijkt te verkondigen. Aan de ene kant raadt hij aan om het lichaam van een overledene een aantal dagen met rust te laten, aan de andere kant promoot hij orgaandonatie als middel om goed karma te scheppen.

Eerst legt hij uit (blz.253) waarom het in Tibet gebruikelijk is het lichaam gedurende drie dagen na de dood niet aan te raken of op andere wijze te verstoren. Zolang duurt namelijk de periode (eigenlijk drieëneenhalve dag) waarin de overledene, die op het moment van sterven het Heldere Licht niet herkend heeft, in een staat van bewusteloosheid verzonken blijft. Volgens Sogyal geldt dat voor de overgrote meerderheid van ons. Hierna verlaat het bewustzijn uiteindelijk het lichaam.

Het Heldere Licht ‘moment’ duurt vaak "niet langer dan een vingerknip", maar voor een "beoefenaar" daagt het zolang als hij onafgeleid en ongestoord kan rusten in de staat van de natuur van de geest. Omdat je nooit zeker kunt weten of iemand "gerealiseerd" is of niet, of wanneer het bewustzijn het lichaam verlaten heeft, wordt een lichaam dus niet verplaatst voordat die drie dagen verstreken zijn. 

Sogyal Rinpoche: "Als het lichaam nog wordt aangeraakt – doordat bijvoorbeeld een injectie wordt gegeven – wordt het bewustzijn getrokken naar de plaats waar het lichaam is aangeraakt. Dan kan het zijn dat het bewustzijn van de dode door de dichtstbijzijnde opening het lichaam verlaat in plaats van door de fontanel en dientengevolge een onfortuinlijke wedergeboorte verwerft. Strikt genomen is het dus beter als lijkschouwingen of crematies pas na drie dagen plaats vinden." Over het snijden in een zo vers mogelijk (bijna) lijk van een nog niet eens overleden persoon wordt hier al helemaal niet gerept.

 

Maar dan komt verderop in het boek (blz.364) orgaandonatie aan de orde: "Moeten wij, wanneer wij komen te sterven, onze organen ter beschikking stellen? En wat gebeurt er wanneer deze verwijderd moeten worden terwijl het bloed nog stroomt, of voordat het stervensproces beëindigd is? Stoort of schaadt dit het bewustzijn op het moment van de dood?"

Hier is Sogyal Rinpoche ineens een stuk milder: "Leraren aan wie ik deze vraag heb voorgelegd, zijn het er allemaal over eens dat het ter beschikking stellen van organen een uiterst positieve daad is, aangezien zij voortvloeit uit de oprecht mededogende wens anderen te helpen. Zolang het dus de oprechte wens van de stervende is, zal het bewustzijn dat het lichaam verlaat op geen enkele wijze schade ondervinden. Integendeel, met zo’n laatste edelmoedige daad creëert men goed karma. Een andere leraar zei dat alle lijden en pijn die iemand ondergaat tijdens het proces van afstaan van zijn of haar organen en ieder moment van afleiding goed karma creëert. Dilgo Khyentse Rinpoche zei: ‘Indien vaststaat dat de persoon binnen enkele ogenblikken zal sterven en hij de wens heeft uitgesproken zijn organen ter beschikking te stellen en zijn geest vervuld is van mededogen, kan het geen kwaad dat zijn organen worden verwijderd, zelfs voordat het hart ophoudt te kloppen.’"

Dan toch maar orgaandonatie?

Let hierboven vooral op het woord "oprecht". De keuze moet door de gulle donateur bewust gemaakt zijn en dus niet gemakzuchtig worden overgelaten aan een snijgrage arts of een onbetrouwbare overheid.  

*Sogyal Rinpoche (1947) is de laatste tijd niet zo gunstig in het nieuws. Het lijkt erop dat theorie en praktijk van de boeddhistische leer bij hem wat uit elkaar zijn gedreven. Hij is in opspraak geraakt en naar het schijnt op dit moment in langdurige retraite. Naar mijn mening heeft deze ontwikkeling geen invloed op de grote waarde en kwaliteit van zijn Tibetaanse boek van leven en sterven.

Bron:
Het Tibetaanse boek van leven en sterven
Sogyal Rinpoche
Servire 1996, vijfde druk

 

As en rust; Stephen Hawking 1942-2018

 

(bron: http://foksuk.nl/)

Vlak na het overlijden van Stephen Hawking (14 maart 2018), kwam ik deze cartoon tegen. De Britse natuurkundige/kosmoloog was atheïst en geloofde niet in een hiernamaals: “A fairy story for people afraid of the dark”.

Vorige week werd zijn as bijgezet in de Westminster Abbey in Londen. Het ANP-berichtje in de Volkskrant vermeldt: “De natuurkundige kreeg daar zijn laatste rustplaats tussen beroemde wetenschappers als Charles Darwin en Isaac Newton”.

Opmerkelijk vind ik hier de formulering laatste rustplaats in combinatie met as en crematie. Ik associeer dat eerder met de begrafenis van een lichaam. “Rusten” duidt volgens mij op een tussenfase, een tijdelijke situatie tussen twee “acties” in. In de Christelijke traditie bijvoorbeeld in afwachting van de wederkomst van Christus op aarde. Het woord “rusten” heeft zelfs iets actiefs, iets wat je “doet”. In ieder geval niet passend bij Hawking die van mening was dat het na de dood geheel en al afgelopen is.

Het Heldere Licht, energie en bewustzijn (2)

Lichten spelen een grote rol in de bardo’s. Deel 1 van deze blogpost (HIER) ging over ‘licht’ als beeldspraak voor energie. Maar ‘licht’ kan net zo goed staan voor een bepaald niveau van geest of bewustzijn.

De verschijnselen in geluid, licht en kleur in de bardo’s worden in het Bardo Thödol geïntroduceerd in de vorm van symbolen, noodzakelijke hulpmiddelen om het onuitsprekelijke te verbeelden ‘voor de gewone man’. In haar boek Tocht door twee werelden (besproken in een vorige blogpost) laat Ilse Dorren dit op een begrijpelijke wijze zien: alles wat in de bardo’s opdoemt is slechts een zinnebeeld. Zelfs de term ‘licht’ (in Helder Licht) zegt ze op blz. 35.

​​

Dat vindt de Dalai Lama ook. Hij noemt het een metafoor, een manier van uitdrukken.  "Ik denk niet dat in de term helder licht, het licht letterlijk genomen moet worden. In het boeddhisme worden termen als duidelijkheid en helderheid veel gebruikt met betrekking tot geest of bewustzijn. Vanuit dat standpunt is de keuze van de term 'licht' gemaakt. Helder licht is het subtielste niveau van de geest, dat als basis of bron kan worden gezien waaruit de uiteindelijke ervaring kan voortkomen. Daarom wordt het helder licht genoemd, het is een staat van de geest".(*2)

Schrijfster Dion Fortune vertelde dat tijdens een meditatie het zuivere zijn zich aan haar voordeed ‘als een verblindend licht, waarbij alle denken geheel ophield’. 

In het Tibetaans boeddhisme wordt de zogenaamde 'toestand van de geest als helder-licht' vaak genoemd. Van dit niveau van de geest (het subtielste dus) zijn wij ons normaal niet eens bewust. Het verschijnt alleen aan zeer vergevorderden in het mediteren. Maar, ook tijdens het doodsproces!  

Helaas zullen de meesten van ons het Heldere Licht niet herkennen en, volgens Sogyal Rinpoche, "volledig onvoorbereid zijn op haar schier grenzeloze onmetelijkheid, en de immens subtiele diepte van haar naakte eenvoud. Het gevolg is dat we instinctief zullen reageren vanuit al onze oude angsten, gewoonten en conditionering (uit vele levens) en vasthouden aan ons grijpen in plaats van ons over te geven aan en open te stellen voor de Luminescentie (Helder Licht)". (*1) En zo wordt dit uiterst krachtige moment dus (weer) niet door ons benut als een mogelijkheid voor bevrijding.

Bronnen:

(*1) Het Tibetaanse boek van leven en sterven

       Sogyal Rinpoche

       Servire 1996, vijfde druk

(*2) Lezing van de Dalai Lama

       11-14 Oktober 1991, New York

Het Heldere Licht, energie en bewustzijn (1)

"Een vloeiende, vibrerende wereld van geluid, licht, kleur."

Als ik deze omschrijving van de bardo’s lees, verbaast het me niets dat de link met een LSD trip soms snel gelegd wordt. “Alles is energie”, dat is wel een aanslag op het voorstellingsvermogen van de gemiddelde geïnteresseerde leek. En het staat heel ver af van wat we in het dagelijks leven meemaken.

Maar is dat wel zo? Ook in de natuurkunde wordt aangetoond dat materie uiteindelijk een zee van energie en licht is, “gecondenseerd bevroren licht”. Energie is het potentieel voor alles. Pim van Lommel vertelde in een interview (Prana 135) over een standpunt dat panpsychisme heet. Daarin zijn “geest en materie twee kanten van het zelfde sleutelbegrip: energie. Alles is energie.”

Zichtbare energie en zuiverheid in de vorm van licht spelen in veel spirituele stelsels wereldwijd een belangrijke rol. In verhalen over en voorstellingen van het hiernamaals is vaak sprake van prachtig en ongewoon licht. Ook het Heldere Licht dat slechts één ogenblik lang daagt op het moment van de dood is hier een voorbeeld van. Hoewel juist dit speciale licht een geval apart is en je het zeker niet moet verwarren met de schitterende lichtervaringen die zich in de volgende bardo ontvouwen. (*1)

Behalve lichten en kleuren kun je in de bardo’s ook geconfronteerd worden met angstwekkende geluiden (trilling is ook energie). Bijvoorbeeld op de zevende dag die een nieuwe fase inluidt. “Op dat tijdstip verschijnen de Lotusgoden, ook wel genoemd: de kennisdragende godheden. Voor honderd procent vriendelijk zijn ze al niet meer, want het ‘natuurlijke geluid van de waarheid zal als duizend donders weerklinken’en de overledene hoort dreigende kreten.” (*2)

Over indrukwekkende geluidservaringen las ik eerder in een verslag van iemand die laya yoga (kundalini yoga) beoefent. Dit is een tak van yoga waarbij energie een grote rol speelt. Deze yogi beleefde na 17 jaar mediteren de opstijging van kundalini energie in zijn subtiel lichaam. Het gevolg was, naast een toestand van opperste verrukking en een heftige uittredingservaring in een overvloed aan helder licht, het waarnemen van een “steeds luider en luider bulderen”. Daarna is deze man jarenlang zeer ernstig ziek geweest.(*3)

Licht kan dus gebruikt worden als beeldspraak voor energie, maar staat ook voor een bepaald niveau van geest of bewustzijn. Daarover meer in deel twee (slot) van deze blogpost  HIER.

Bronnen:

(*1) Het Tibetaanse boek van leven en sterven"
       Sogyal Rinpoche

       Servire 1996, vijfde druk

(*2) Tocht door twee werelden; Gids voor het Tibetaanse Dodenboek

       Ilse Dorren

       Mirananda, 1985

(*3) Aspecten van yoga

       Vivian Worthington

       Aura, Het Spectrum 1990

Orgaandonatie en donorwet

Grenzeloze goedheid of gemakzuchtige onverschilligheid?

Ik weet het niet.

Laat ik het houden op het “ultieme mededogen” van de doorsnee Nederlander.

Maar wat het ook was, de nieuwe donorwet lijkt er nu toch echt te komen.

En beste lezer, ben jíj ervan doordrongen wat dat precies voor jou betekent als het moment van sterven is aangebroken? Heb je daar op z’n minst bewust over nagedacht? Of laat jij het ook over aan een snijgrage organist en een niet geheel eerlijke overheid die zo snel mogelijk vrijelijk en ongevraagd over jouw nog lang niet afgekoelde (bijna) lijk willen beschikken?

Lees mijn eerdere blogpost over orgaandonatie  HIER

Sogyal Rinpoche over orgaandonatie  HIER
 

of de website van Stichting Bezinning Orgaandonatie (SBO)  HIER

Guess who?

Als cartoon vind ik dit plaatje wat minder geslaagd.

Dat wil zeggen, ik vind het niet grappig. Waarschijnlijk is het verontrustend omdat het zo “dichtbij” komt – de voorste figuur bevindt zich namelijk in een voor mij karakteristieke pose (met een boek in een luie stoel). En daar verschijnt dan “toch nog onverwacht” Magere Hein, kennelijk in een lollige bui.

Als waarschuwing en herinnering is de afbeelding dus wel een succes. Ik zou er eigenlijk een bladwijzer van moeten hebben. “Onverwacht” bestaat niet in dit geval. “Ongelegen”, dát wel, zoals een cabaretier ooit vaststelde.

Eindelijk trompet spelen

De hemel van... Janwillem van de Wetering

(De hemel van... Afl. 3)

Deze aflevering zou eigenlijk het hiernamaals van moeten heten, want Janwillem van de Wetering (1931-2008) betwijfelt of het na de dood wel allemaal hemels zal zijn: “Ik heb altijd gedacht er komt nog van alles. Of het nu leuker wordt of niet leuker, het is in ieder geval geheel anders. Een heel ander soort ervaring.”

De schrijver/avonturier/zenboeddhist werd in 2004 uitgebreid geïnterviewd in zijn huis in Maine, aan de oostkust van de USA, voor het portret To Infinity and Beyond dat door de BOS werd uitgezonden. Naast typische Van de Wetering-thema's als "onthechting" en "het Niets" komt ook de dood ter sprake. De levenskunstenaar is dan pas 73, maar beseft: “Niemand wordt 150. Ik zit in het laatste vakje”.

Zijn eerste reactie op de dood: “Hé leuk! Reizen! Wie weet wat er allemaal gaat gebeuren”, zwakt hij af met: “Maakt me toch een beetje bibberig. Je stapt wel ergens in waar je geen verstand van hebt. Het lijkt me enig, maar je weet het nooit”. Om alsnog positief te besluiten met: “Het gevoel dat ik dan eindelijk trompet kan spelen. Ik heb dat nooit gekund, ik krijg er geen noot uit. Maar dat het dan zou lukken”.

Dat zou heel mooi zijn natuurlijk voor jazzliefhebber Janwillem van de Wetering. Trompettist Miles Davis bezorgde hem ooit een soort verlichtingservaring: “Die muziek lichtte me uit mezelf en liet me dingen zien die ik al vermoed had”.

In één van zijn boeken (ik weet helaas niet meer welk) zegt Van de Wetering of een van zijn hoofdpersonen (Grijpstra, of waarschijnlijker De Gier) dat er in zijn hemel in ieder geval een jukebox staat, geheel gevuld met platen van Miles Davis. Het lijkt me prachtig om dáár eens aan te schuiven.

 

Link:

Het interview met Janwillem van de Wetering (To Infinity and Beyond)  HIER