Janwillem van de Wetering (1931-2008) was een
veelzijdig man. Misschien ken je hem (nog) van zijn politieromans of zenboeken.
In 2021 verscheen een biografie door Marjan Beijering. In het slothoofdstuk vertelt ze hoe Van de Wetering in zijn laatste
jaren heeft gewerkt aan een boek over sterven en de dood: Death for Dummies (later Dying
for Dummies). Dat boek zou ik natuurlijk heel graag willen lezen, maar
helaas is het niet afgemaakt of gepubliceerd. Misschien was dat ook helemaal
niet Janwillems bedoeling, en schreef hij het gewoon voor zichzelf (zoals ik
dit blog voor mijzelf maak).
.jpg)
Waarschijnlijk begon Van de Wetering rond 2003 na te
denken over Death for Dummies. In die
periode werd hij veel met ziekte en dood in zijn omgeving geconfronteerd, en
ook hijzelf werd ernstig ziek. Alle vragen over zingeving werden extra actueel
door de ervaring dat (ook) zijn leven eindig was. Hij moest de dood nu serieus
onder ogen zien. Zou hij na zijn overlijden inderdaad terechtkomen in een
andere sfeer? Wat als hij terug moest keren naar de aarde? Hij wilde weten wat
er na zijn dood zou gebeuren. Er is nog flink gelachen om de titel. Dat was
zijn manier om met de dood (een favoriet onderwerp) om te gaan. Vrienden zeggen
nu: 'Hij scheen een idee te hebben over wat er zou gebeuren als hij daar
eenmaal zou zijn'. Maar misschien toch niet. In het interview To
Infinity and Beyond (2004), uitgezonden door de BOS, heeft Van de Wetering
namelijk zo zijn twijfels: “Ik zit nu in het laatste vakje. Ik heb altijd
gedacht er komt nog van alles. Of het nu leuker wordt of niet leuker, het is in
ieder geval geheel anders. Een heel ander soort ervaring.” En zijn eerste
reactie op de dood: “Hé leuk! Reizen! Wie weet wat er allemaal gaat gebeuren”
(hij hoopt trompet te spelen), zwakt hij af met: “Maakt me toch een beetje
bibberig. Je stapt wel ergens in waar je geen verstand van hebt. Het lijkt me
enig, maar je weet het nooit”. Ondanks de laconieke houding, was
hij wel degelijk bang. Met Death for
Dummies probeerde hij zijn angst in woorden te vatten, een soort
handleiding 'hoe te sterven', geïnspireerd op het grafschrift van Marcel
Duchamp (‘Trouwens, het zijn altijd de anderen die sterven’). Toen hij in 2006
en 2007 nog zieker werd, sloeg de paniek toe. Zijn vertrouwensman in die tijd was
een ex-priester.
.jpg)
Tussen januari 2007 en juli 2008 werd er intensief
gewerkt aan Death for Dummies en Dying for Dummies. Een niet zo heel dik
boek (samen nog geen 40.000 woorden) maar waarschijnlijk heeft Janwillem er
veel over nagedacht en lang aan gewerkt. In beide versies (geschreven in het
Engels) onderzoekt hij zijn leven vanuit het perspectief van de naderende dood.
Het lijkt alsof de stukken geschreven zijn als een stroom van gedachten en
herinneringen. De eerste versie, Death
for Dummies, was gebaseerd op
citaten en verhalen die Van de Wetering hoorde door ontmoetingen met mensen. Die
waren voor hem belangrijker dan geschriften. Religie vond hij vaak iets dat
mensen (kennelijk) nodig hebben om met moeilijke dingen om te kunnen gaan. Tijdens
een spiritistische seance vroeger bij hem thuis, was ooit de geest van een Delftse
medestudent verschenen in de vorm van een engel, ‘want dat beeld herkennen de
mensen’. Er zijn veel verwijzingen naar sjamanistische wijsheden en de native
Americans, maar de oosterse boeken leerden hem niets over de dood.
Het tweede manuscript, Dying for Dummies, is veel uitgebreider en ingedeeld zoals de
bardo’s. Het eerste stadium beschrijft het leven en vormt het grootste deel van
het verhaal. In Zuivere Leegte (2000)
verbindt Van de Wetering de bardo-ervaringen met de sadgoeroe. De lessen van zijn zenmeester Oda Sesso
blijken waardevol: alle gebeurtenissen in een mensenleven zijn dromen, en de
overgang naar de dood is dat ook. Maar je moet ook weer niet luchtig doen over
de dood. Als jonge zenstudent overwoog Van de Wetering zelfmoord, omdat hij
wilde weten wat erna zou komen. Hij was niet bang voor de dood, dacht hij, maar
Oda Sesso leerde hem inzien dat hij er wel degelijk bang voor was. En dat was helemaal
niet erg, zelfs de Dalai Lama gaf toe dat hij bang was voor de dood. Een open,
nieuwsgierige houding is de beste manier om doodsangst tegemoet te treden.
Verandering hoort nu eenmaal bij het leven; geboorte en dood zijn een
voortdurende beweging. Stilstaan is geen optie. Hoewel Van de Wetering afstand
had genomen van het boeddhisme, staat de Hartsoetra centraal in zijn verhaal: niets
bestaat op zichzelf en alles wat we waarnemen is een product van onze geest.
Het manuscript van Dying for Dummies eindigt abrupt. Op 4 juli 2008 is Janwillem van
de Wetering overleden. Hij heeft niet tot het einde toe willen wachten op de
dood. Na zijn laatste dagen in een ziekenhuisbed, luisterend naar jazz cd’s,
afscheid, morfine, weggegleden in zijn slaap. In de Volkskrant stond een mooi
afscheidsgedicht, een dag na zijn dood geschreven door zijn vriend Leo Vroman.
[fragment]
'nu je nog maar een beetje
dood bent vraag ik mij levend af:
Ben je al tevreden? Weet je
nu meer dan je eergisteren wist?'
.jpg)
Voornaamste bron:
Marjan Beijering
Op zoek naar het ongerijmde;
Leven en werk van Janwillem van de Wetering
Asoka, 2021
