Stel,
reïncarnatie bestaat. Je bent overleden, en je ‘ziel’ heeft een tijdje
rondgehangen in de tussenstaat, tussen twee opeenvolgende levens in. Op welk
moment treedt dit bewustzijn dan het nieuwe lichaam binnen? Deze interessante vraag
was het onderwerp van een vorige blogpost. Reïncarnatie lijkt een eindeloze
keten opeenvolgende en aangesloten wedergeboorten te zijn, wanneer en hoe is
deze reeks ooit gestart?
Het
boeddhisme gaat uit van universele oorzakelijkheid. Hier geen goddelijke
schepper of zelf-geschapen wezens. Alles is aan oorzaken en omstandigheden
onderhevig. Oorzaken en omstandigheden die verandering tot gevolg kunnen hebben,
maar ook een ontstaan van iets. Dus
ook de geest, of het bewustzijn ontstaat (verandert) als een resultaat van de
voorafgaande ogenblikken. De continuïteit van bewustzijn wordt (mede) mogelijk
gemaakt door achtereenvolgende wedergeboorten. Dit is, in het kort, de
boeddhistische variant van reïncarnatie.
Continuïteit
van bewustzijn dus, en niet een ziel of ego. Geen onafhankelijke en
onveranderlijke entiteit dat de dood van het lichaam overleeft, maar het meest
subtiele niveau van bewustzijn. Een soort gestripte versie van de persoon die
jij was, gebaseerd op je meest hardnekkige ingekerfde neigingen. De onfeilbare
natuurwet van oorzaak en gevolg, karma,
is de stuwende kracht achter de wedergeboorten. En jouw karma bepaalt of die
gunstig of juist lastig zal uitpakken. Niks lot of voorbeschikking dus. Sterker
nog, de toekomst ligt in jouw handen. Want als alles wat je nu doet of denkt een
evenredig gevolg zal hebben, biedt dat natuurlijk ook mogelijkheden, een kans
tot creëren en veranderen.
Bewustzijn
ontstaat dus via het moment van bewustzijn dat er onmiddellijk aan voorafging.
Maar waar komt het uiteindelijk vandaan? De Dalai Lama probeert het uit te
leggen door eerst de stoffelijke wereld als voorbeeld te nemen. Alle elementen
in het universum kunnen herleid worden naar een oorsprong, een startpunt, waar ze
gecomprimeerd zijn tot ruimte-deeltjes.
En die zijn op hun beurt weer het gevolg van het uiteenvallen van een vorig
universum. Enzovoort. Het is een voortdurend ontwikkelen, uiteenvallen en weer
terugkeren. Vergelijkbaar, inderdaad, met onze geest of bewustzijn. Het is de
aard van de geest om ieder moment te veranderen. Als je ons huidige bewustzijn
herleidt, merk je dat je de oorsprong van de continuïteit van bewustzijn, net
als de oorsprong van het stoffelijk universum, tot in een eindeloze dimensie
terugvolgt. Het is zonder begin. Lijkt het.
Er zijn
verschillende niveaus van bewustzijn. De meer grove niveaus zijn verbonden met
fysiologische processen in het lichaam, er van afhankelijk zelfs. Maar wat is nu
de basis? Welke energie of oorsprong stelt de geest in staat, in interactie met
stoffelijke deeltjes, levende wezens met bewustzijn voort te brengen?
Lichaam
en geest beïnvloeden elkaar, maar de een kan niet de substantie (het materiaal)
van de ander worden. Geest en materie zijn van elkaar afhankelijk, maar kunnen
niet als substantiële oorzaken voor elkaar dienen. Het uiterste subtielste
niveau van bewustzijn verschaft de continuïteit tussen levens en is het uiteindelijke scheppende principe.
Dit meest subtiele bewustzijn, het Heldere Licht, is altijd aanwezig. De
continuïteit ervan lijkt bijna iets blijvends, vergelijkbaar met die
ruimte-deeltjes. Wat op het terrein van de materie de ruimte-deeltjes zijn, is
op het terrein van bewustzijn het Heldere Licht. Deze bijzondere energie is de
verbinding met het bewustzijn, het is er de oorsprong van, en zo uiteindelijk
ook van leven.
Het
Bardo Thödol leert dat op het moment van sterven dit zuivere Heldere Licht voor
je straalt. Alles wat de verlichte geest tijdens het leven heeft verduisterd
valt weg, en er is niets meer dat onze ware natuur verhult. Eén ogenblik
verblijft je bewustzijn nu in deze uitgestrekte massa van licht. Je bent vrij
van geboorte of sterven. Het is voldoende dit alles te herkennen! Het ogenblik
van de dood is een geweldige gelegenheid, als je goed begrijpt wat er gebeurt
en je er tijdens je leven goed op hebt voorbereid. Want op dit moment lost je
denkende egogeest weer op in de essentie (het Heldere Licht) en vindt bevrijding
en verlichting plaats.
In een volgende blogpost meer over het ontstaan van zelf-bewustzijn en dualiteit.
Bronnen:
Het
Tibetaanse boek van leven en sterven
Sogyal
Rinpoche
Servire,
vijfde druk 1996
Dagend
Inzicht
Sogyal
Rinpoche
Servire,
1995
Lezing Dalai Lama, New York 1991
