Sisser

Laatst dacht ik dat ik dood ging. 

Althans, ik hield daar serieus rekening mee. 

’s Nachts voelde ik mij onwel, iets aan mijn hoofd? Ik dacht aan allerlei mensen die ik ooit gekend heb, maar die nu erg dood waren. Hadden zij dit ook beleefd? En was het nu mijn beurt? Slapen durfde ik niet meer, want zou ik dan nog wel wakker worden? En hoe?

De mogelijkheid overviel mij, onverwacht en abrupt. Terwijl ik toch dagelijks bezig ben met sterfelijkheid en bardoblog. Ik voelde mij belachelijk, maar niet bang. Dat vond ik opmerkelijk. De situatie was interessant, maar kwam mij ontzettend ongelegen. Ik ben veel te jong, en wil graag nog wat jaartjes voortkeutelen met mijn partner. Wij hebben het best goed, realiseerde ik mij eens te meer. En dan al dat gedoe en narigheid waarmee die nu ineens opgezadeld zou worden! Medelijden en twijfel streden om voorrang. Was ik wel aardig genoeg geweest? Ik kan een enorme mopperkont zijn.

Hoewel alles (dit keer) met een sisser afliep, is er nog veel stof voor overpeinzing.

Verkiezen

Trippy eagle of souls

bron afb.: The Guardian

In de boekenrubriek van The Guardian, bij de bespreking van het boek Weird Medieval Guys van Olivia M. Swarthout, kwam ik deze opmerkelijke middeleeuwse afbeelding tegen. Het is een voorstelling van de stralende adelaar uit La Divina Commedia. Dante en zijn gids Beatrice reizen door de hemel en ontmoeten deze vogel, die is samengesteld uit de zielen van alle rechtvaardigen. Swarthout vindt het “such a powerful image and quite trippy”.

 

Ik heb de betreffende passage even opgezocht in mijn exemplaar van de Divina Commedia, vooral omdat ik benieuwd was hoe de interpretatie van Gustave Doré er uit zou zien. De adelaar wordt opgevoerd in de Negentiende Zang (Paradiso). De verenigde rechtvaardigen zitten hier duidelijk op één lijn, zij spreken met één stem. De adelaar zegt ‘ik’ en niet ‘wij’. Dante gebruikt de gelegenheid om een kwestie ter sprake te brengen die hem erg dwarszit, namelijk de uitbanning van de deugdzame heidenen uit het Paradijs. En dan ook nog het bestaan van een uitverkoren volk! Hij vindt dat erg moeilijk te aanvaarden. De adelaar gaat daarop in en bespreekt het leerstuk uitgebreid, maar op koele en strenge wijze, in drie opeenvolgende Canti (19,20,21). Het komt erop neer dat het menselijk begrip zeer beperkt is, en dat Gods wegen en besluiten ondoorgrondelijk en rechtvaardig zijn.

 

Dit is de illustratie van Gustave Doré (1832-1883):

 

 

Bronnen:

The Guardian, 28 oktober 2023

Dante Alighieri

Divina Commedia

Bruna, 1988

Ego, geest en zelf

In het uitgebreide commentaar (1935) van C.G. Jung op het Tibetaans Dodenboek, kwam ik een citaat tegen van zijn collega Sigmund Freud, die ooit als eerste opgemerkt zou hebben dat ‘het ego de ware locatie van de angst is’. Diezelfde week las ik ergens een quote van de Indiase meester Shantideva (8^e eeuw): ‘Alle leed en angst komen voort uit de geest, en het grijpen naar een zelf.’

Ego, geest, zelf? Bedoelen de heren hier nu precies hetzelfde?

Freud bracht met zijn opmerking ‘een ware en diep intuïtieve overtuiging onder woorden’, vond Jung, want ‘diep in elk ego schuilt de angst voor het zelfoffer’. De onbewuste krachten willen zich juist volledig uiten. Iedereen die streeft naar zelfverwerkelijking (individuatie) krijgt onherroepelijk met deze angst te maken, want bij het ‘totale zelf’ hoort natuurlijk ook datgene waar je bang voor bent, en waarvan je misschien dacht verlost te zijn.

De term ego heeft Freud bedacht (het woord komt uit het Latijn en betekent ‘ik’). De menselijke psyche werd door hem verdeeld in drie verschillende bewustzijnsniveaus: ego, id en superego. Het ego is het rationele en praktische deel van onze persoonlijkheid en werkt gedeeltelijk bewust en deels onbewust. Het is wat je denkt over jezelf, je zelfbeeld. Id is dan het primitieve dierlijke instinct, diep in het onderbewuste.

 

In het Tibetaans boeddhisme is ego een ander verhaal. In een vorige blogpost beschrijft Chögyam Trungpa de ontwikkeling van de vijf skandha’s, de vijf ‘aggregaten’. Het zijn de basiselementen van onze ervaring: vorm, gevoel, perceptie, mentale formaties en bewustzijn. Het is maar een verzameling neigingen, maar onze verwarde geest ziet zichzelf als een vast en blijvend iets. Hij gelooft in een zelf of ego. En zo leven wij in een vergissing en zien niet wat we werkelijk zijn. Op het cruciale sterfmoment herkennen wij (daardoor) het Heldere Licht niet, en worden leven na leven (door de geest) in een web van onwetendheid gevangen gehouden. De geest is de schepper van onze werkelijkheid.

Twee versies ego, twee keer zelfbedrog. Niets is wat het lijkt. Je houdt vast, je houdt af, je hebt angst.

De christelijke traditie zet daar iets definitiefs naast: de onsterfelijke ziel. Opgaan in hemelse eenheid bij, met, naast God, is hier het hoogst haalbare. Het boeddhisme doet niet aan ziel. Het bewustzijn (de geest) kan op het sterfmoment volledig samensmelten met het Heldere Licht, de Eenheid (God, zo je wilt). Maar als dit niet lukt, ga je door naar een volgende incarnatie. Er is continuïteit. De gewone neigingen komen dan weer op, in de vorm van gedachten en emoties en hun projecties. In de bardo van dharmata ontvouwen zich de indrukken van de vijf innerlijke elementen. Afhankelijk van je beleving, ervaar je deze beelden en figuren als angstaanjagende bardokrachten, óf als overweldigende energieën van verlichting.

 

 

Voornaamste inspiratie:

Psychologisch commentaar door Carl Gustav Jung

Het Tibetaanse Dodenboek

Walter Evans-Wentz

Ankh Hermes, 2017

 

Sogyal Rinpoche

Dagend inzicht

Servire, 1995