Doorlopend feest en bruiloft

De hemel van… Jan van Brederode

(De hemel van… Afl.22)

In de vorige blogpost maakten wij kennis met de Hollandse ridder Jan van Brederode (Santpoort ca.1372 - Azincourt 1415) die in 1399, in verband met uitblijvend nageslacht, een bedevaart ondernam naar het vagevuur van Lough Derg. Ondanks alle beproevingen had deze actie helaas niet het gewenste resultaat. Geen kinderen dus, en ook allerlei andere problemen stapelden zich op. Jan raakte betrokken bij valsemunterij en diverse ‘kleine’ oorlogen in Holland, verder waren er geldzorgen en schulden. Narigheid alom, maar gedreven tot het uiterste verzon de familie een list, een oplossing voor alles. Jan en zijn vrouw Johanna zouden terugtreden als heer en vrouwe van Brederode door allebei het klooster in te gaan. Dat betekende ook ontbinding van hun huwelijk, maar met toestemming van de bisschop zouden ze niet formeel scheiden, en was er de (betaalde) optie om met pauselijke dispensatie bij elkaar terug te komen.

Jan was pas (ongeveer) dertig jaar, toen hij eind 1401 intrad bij een kartuizer orde in de Kempen. Zijn bestaan als kloosterling was niet bepaald succesvol, maar hij vergaarde wel veel roem met het vertalen van Somme le roi naar het Middelnederlands. Jan was niet echt van de boeken, maar Somme le roi was toch net iets voor hem. Een ‘koninklijk’ boek (geschreven voor Filips de Stoute) dat in grote lijnen de kerkleer uiteenzette. Mooi compact en helder, breed en divers. Bij Jan werd Des coninx summe niet alleen een vertaling, maar ook een behoorlijk persoonlijke bewerking. Jans duistere kijk op mens en wereld schemert door in zijn versie. Bitter en cynisch beschrijft hij de kwade kanten van de mens. Voor Jan is de mensenwereld duidelijk niet het ‘spirituele buitenkansje’ waar zoveel tradities de nadruk op leggen. Hij wijst de mensen erop dat bevrediging van hun aardse geneugten kortstondig is, en dat ze op die manier het vooruitzicht van een eeuwig leven wel kunnen vergeten. “We schijnen te denken dat varkens in hun mest groter geluk ervaren dan engelen in de hemel.”

Het aardse leven is een troosteloze reis richting de dood, en daarna? Allereerst het vagevuur, de verschrikkingen daarvan worden door Jan (als ervaringsdeskundige) breed uitgemeten. Bij hem is het vagevuur geen zuiverend opstapje naar de hemel, maar veel meer het voorgeborchte van de hel. En dat is volgens Jan verreweg de meest waarschijnlijke bestemming na dit leven. Hij geeft er een uitvoerige beschrijving van. Voor hem waren duivel en hel realiteit. Zonder hel geen hemel, en omgekeerd. En als je het een kon verbeelden, dan toch zeker ook het ander. Hoe ziet de hemel van Jan van Brederode er uit?

“Daar is overvloed van alles: schoonheid, rijkdom, eer, deugd, liefde, wijsheid, fijnzinnigheid, heil, vreugde en blijdschap zonder einde. Daar is geen hypocrisie noch valsheid, bedrog, vleierij, twist noch tweedracht, haat noch nijd noch afgunst.”  Kortom: alles wat de mensenwereld niet is, volgens Jan. Ook in materieel opzicht is in de hemel alles prima geregeld: “Daar lijdt niemand honger of dorst, hitte of koude, ziekte noch pijn noch kwaal noch angst noch zorg, druk of verdriet, maar daar is het doorlopend feest en bruiloft. Daar ziet men liefdevolle blikken gaan van lief naar lief.” Het doet mij denken aan het ‘paradijs op aarde’ van de Jehovah’s Getuigen. Jan blijkt een muziekliefhebber: “Daar hoort men orgelspel, harp, gitaren, allerhande luiten en violen, vedels, orgels, blazen en trommelen en allerhande melodieën. Wat lieflijk is om aan te zien, wat een genot is om te horen, wat een plezier is om te voelen, dat is daar allemaal in onbeperkte mate, zonder einde.”

 

 

Bron:

Frits van Oostrom

Nobel Streven

Prometheus, 2017

Een blik op het vagevuur

In Nobel Streven, de biografie van Jan van Brederode, geschreven door Frits van Oostrom, staat een mooie passage over de bedevaart die deze Hollandse ridder naar Lough Derg maakte. Een krankzinnig verhaal.

Lough Derg is een bedevaartsplaats in het uiterste noordwesten van Ierland, en hoewel volgens The Guardian de ‘toughest pilgrimage in the world’, tegenwoordig (in de zomermaanden) toch nog goed voor zo’n 15.000 pelgrims per jaar. In het verleden was de animo voor een dergelijke reis beduidend minder, maar het was dan ook geen fijne plek. In een grot op het piepkleine (90x25 meter) Station Island bijvoorbeeld, kon je er alvast een blik werpen op het hemels vagevuur. In de vijfde eeuw was Sint Patrick door Christus zelf op deze locatie attent gemaakt, heel geschikt om twijfelaars aan het hiernamaals over de streep te trekken.

Vanaf de zevende eeuw was het eilandje in het ‘rode meer’ een heiligdom, waar je alvast kon wennen aan het leven na de dood. En dan vooral de helse afdaling, en niet een hemelse preview via het vagevuur. Meer confrontatie dan pelgrimage dus, een soort aardse hellevaart. Sinds 1147 circuleerden er gruwelijk beeldende verslagen over de helse kwellingen, vlammen en schare duivels. Daar kwamen weinig mensen op af, maar rond 1400 raakte vooral de elite alsnog geïnteresseerd. De beloning was dan ook niet mis: volledige vrijwassing van schuld. Erg handig bijvoorbeeld bij oorlogsmisdaden.

Jan van Brederode werd rond 1372 geboren in Santpoort. In 1398, na bijna zeven jaar huwelijk, hadden hij en zijn vrouw Johanna nog steeds geen kinderen. Er was al van alles geprobeerd, maar misschien rustte er een vloek op hun vruchtbaarheid? Daarom werd uiteindelijk het zwaarste middel ingezet: een bedevaart naar het vagevuur van Sint Patrick, aan het einde van de wereld in het westen. De meest ridderlijke en eervolle pelgrimstocht van allemaal. Jan was hiermee waarschijnlijk de allereerste uit de hele Lage Landen.

De lange reis in de extreem strenge winter van 1399, duurde voor Jan waarschijnlijk een maand. Onderweg moest hij bisschoppen om toestemming vragen voor entree tot de gewijde grot, en op het eiland zelf nog diverse rituelen en instructies ondergaan. Biechten en daarna vasten, vijftien dagen op water en brood. Er wordt hem herhaaldelijk gevraagd het plan te laten varen, en Jan moet alvast een plek aanwijzen waar hij eventueel begraven wil worden, in het geval dat, en tenslotte (luguber) nog een dodenmis voor hemzelf bijwonen. Vervolgens in processie naar de grot, door de nauwe toegang (1 meter bij 60 cm) afdalen in de diepte, waarna het poortje wordt afgesloten plus een rotsblok voor de ingang. 

 

Een ware beproeving, en dat is dan nog maar het voorprogramma. Natuurlijk kwam er erg veel suggestie en stemmingmakerij bij kijken. Maar tijdens de urenlange nachtelijke wake in de stikdonkere ruimte, moet diep in de grot gekrijs hebben geklonken, van de helse angsten die bezoekers daar wezenlijk beleefden. De verslagen van de Europese ridders zijn ijzingwekkend, zeker voor moderne begrippen. Maar de zogenaamde ooggetuigenverslagen komen niet erg geloofwaardig over, zij lijken teveel op elkaar en op de bekende verslagen uit de twaalfde eeuw.

 

Toch zullen de ervaringen in de grot op Station Island heftig zijn geweest. Vierentwintig uur in snijdende kou, met blote voeten op de rotsen, in het aardedonker, totaal teruggeworpen op zichzelf, bedwelmd door slaaptekort en walmende schimmels (drugs). Dit alles kan de pelgrims behoorlijk vatbaar hebben gemaakt voor allerlei sensaties, nachtmerries, hallucinaties en visioenen. Sommige bezoekers zullen in de grot van Sint Patrick een ervaring hebben doorgemaakt als van na de dood, compleet met de pijn van verdoemenis. Een persoonlijke en interactieve Jeroen Bosch beleving.

In 1497 liet de paus de grot verzegelen, na klachten van een Hollandse pelgrim over bedrog en geldklopperij. Maar de pelgrims bleven komen.

 

 

 

Voornaamste bron:

Frits van Oostrom

Nobel Streven

Prometheus, 2017

Verontrustend en te donker

De hemel van... AI

(De hemel van… Afl.21)

Er wordt op dit moment nogal veel gepraat over AI. Een jaar geleden net iets minder. Toen ik destijds een AI programma tekeningen liet maken van 'de hemel', kreeg ik prettig blauwe voorstellingen met voornamelijk witte wolken en hier en daar een trap. Opvallend was dat er niemand te bekennen viel. 

Heaven 2022

Wat krijg je te zien als je nu hetzelfde AI programma, maar dan een jaar slimmer, dezelfde opdracht geeft? Zijn er verschillen? Jazeker! Alles is net iets te donker en verontrustend. Er zijn wezens, ik zie o.a. een Jezus figuur, en felle zonnestralen. Contouren van bergen en zelfs een stad, en eenmaal een ladderachtige trap (maar dat kan ook rails zijn).

 

Heaven 2023

 

Heaven 2023

Eerlijk gezegd vond ik de hemel van vorig jaar veel aanlokkelijker en geruststellender dan die van nu. Maar dat zegt meer iets over mij natuurlijk.

Mahakala en yeti

In het tijdschrift Geographical van vorige maand stond een artikel over yeti. Er werd een beetje in het midden gelaten wat deze ‘verschrikkelijke sneeuwman’ zou kunnen zijn: een mysterieus wezen of een verzinsel van de verbeelding, een mythe, een geest of een mensaap? De schrijver van het artikel hield het op een enorme aap of beer. Dat is mogelijk, maar voor veel mensen die in de Himalaya of het Tibetaanse hoogland leven, is de yeti een zeldzaam maar echt wezen van vlees en botten, met bovennatuurlijke krachten die het mogelijk maken om zich onopgemerkt te verplaatsen of te verdwijnen. Verhalen over lange, harige aapachtige wezens, die rechtop lopen als een mens, gaan in de afgelegen delen van de Himalaya al heel lang rond. En zo kwam het idee van de yeti uiteindelijk ook in de boeddhistische mythologie terecht.

Er zouden drie verschillende soorten zijn, en heus niet allemaal gevaarlijk. Er zijn zelfs verhalen over yetis die belangrijke meesters geholpen hebben. Bijvoorbeeld Lama Sange Dorje, die 600 jaar geleden in Nepal leefde, veelal mediterend in afgelegen grotten. Er wordt gezegd dat een vriendelijke yeti hem voedsel en water bracht.

In een klooster bij Pangboche (Nepal) worden zijn overblijfselen bewaard.

Een mevrouw in een Nepalees bergdorp heeft een heel ander verhaal. Haar moeder werd lang geleden bruut aangevallen door een angstaanjagende yeti. Misschien heeft zij toen om Mahakala geroepen? Volgens de toelichting bij onderstaande foto, waarop hij wordt uitgebeeld door een gemaskerde danser, verjaagt deze godheid kwade geesten en demonen en wezens zoals de yeti.

In het Bardo Thödol is Mahakala een afschrikwekkende boeddhavorm die overledenen tijdens hun reis door de bardo’s beschermt. Een toornige beschermgod (niet te verwarren met yidam) en dharmapala, beschermer van de boeddhistische leer. Hij neemt obstakels voor je weg op het pad naar verlichting, maar wordt kennelijk ook ingeschakeld bij (min of meer) ‘fysieke’ dreigingen.

 

 

 

Voornaamste bron en foto’s:

Stuart Butler

Geographical, mei 2023