Dat was vroeger wel anders, toen moest je die zaligheid nog gewoon verdienen door een voorbeeldig en vooral geheel zondevrij leven te leiden. Een schier onmogelijke opdracht, waar de katholieke kerk in haar lange bestaan gelukkig tal van sluipwegen voor bedacht heeft. Een daarvan is de ars moriendi, de kunst van het sterven. Op je sterfbed kun je met behulp van de juiste handelingen, gebeden, overdenkingen en een team van engelen, priesters en welwillende omstanders alsnog een plekje in de hemel veroveren.
De Ars
moriendi, "een scone leeringe om salich te sterven", is een oude
traditie van stervensbegeleiding en troost, de christelijke wetenschap dat je
je moet voorbereiden op een goede dood of anderen daarin bijstaan. Je moet je
niet door de dood laten overvallen. De ars moriendi was in de late
middeleeuwen wijd verspreid in Europa (een Nederlandstalige editie werd
gedrukt in 1491) en heeft door de eeuwen heen vele varianten gekend. Er
is een lange en een korte versie. De lange is ontstaan aan het begin van
de vijftiende eeuw en samengesteld uit diverse oudere teksten. Uit deze
compilatie ontstond een korte versie, die alleen het tweede hoofdstuk bevat:
dat beschrijft aan welke verleidingen de mens op zijn sterfbed wordt
blootgesteld en hoe hij zich hiertegen kan verweren. Het zijn vaak kleine
boekjes met een illustratieserie van elf houtsneden, dus ook handig voor de
'gewone man', vaak analfabeet.
De
(langere) ars moriendi leest als een instructieve handleiding en
richt zich afwisselend tot de stervende, de priester die de laatste
sacramenten toedient, en de omstanders rond het sterfbed, en vertelt wie wat
moet zeggen en doen en op welk moment. De korte versie (met plaatjes) legt
meer de nadruk op de strijd tussen goed en kwaad in het stervensuur en is
kennelijk bedoeld voor contemplatie. Opmerkelijk is dat hier niet de goede
daden centraal worden gesteld die je tijdens je leven moet verrichten, maar de
keuzes die de mens op zijn sterfbed maakt. Om salichlijc te sterven moet je ook
op je sterfbed sterk blijven in je geloof en je niet laten verleiden door
zondige gedachten en een te grote gehechtheid aan je aardse leven.
In een
volgende blogpost meer over de afbeeldingen op de houtsneden en de beproevingen
waar de stervende mee te maken krijgt.
Bronnen:
Carlo
Leget
Van
levenskunst tot stervenskunst
Lannoo
2013
Andrea
van Leerdam (e.a.)
Kennis
in beeld; Denken en doen in de middeleeuwen
Uitgeverij
Verloren 2014
