Met paard en zeis

De dood was een favoriet onderwerp van schrijver Janwillem van de Wetering. In Het werkbezoek (een van zijn politieromans) is brigadier De Gier thuis bij een (vanzelfsprekend) mooie vrouw, die hij van moord verdenkt. Er hangt een eigenaardig schilderij, waarschijnlijk speciaal om De Gier te ontregelen en te intimideren: 

 

"Een skelet op een paard. Een ijverig skelet, voorover gebogen, zwaaiend met een zeis, luguber grijnzend uit zwarte ooggaten en met lange gele tanden, tot en met de wortels weergegeven, in de krachtige naakte kaken. Een prachtig paard, ook grijnzend, in volle galop, zwevend boven hoog struikgewas of onkruid: een abnormaal grote hengst met wapperende manen en een geheven volle staart, tot volle snelheid bewogen door tikken van de stok van de zeis en de dwang van de beenderige dijen van zijn berijder. Een fraaie schildering, in antieke realistische stijl."*

In het skelet met de zeis herkent De Gier natuurlijk the Grim Reaper (Magere Hein), de Dood. De verdachte dame vult aan:

"'Maar uiteindelijk ontkomt niemand aan de dreiging van de dood, ieder moment dat we leven is een stapje naar de dood toe, het geeft niet eens hoe we leven of wat we met de tijd doen, de dood komt altijd naderbij.' Ze wees op het galopperende paard en de berijder wiens schedelgroeven met ragfijne penseelstreekjes waren aangegeven. 'Zie je?' 'Ik zie het. De dood is er. Maar je hoeft er niet steeds naar te kijken, de dood is er ook als je er niet naar kijkt.'”

Ik heb geprobeerd een afbeelding van juist dit schilderij te vinden op internet, maar dat is niet gelukt. Wel heel veel soortgelijke, het is dan ook een populair onderwerp, een archetype. Het kan zijn dat Van de Wetering het schilderij verzonnen heeft, of zelf gemaakt, of ooit ergens gezien. Deze mooie voorbeelden kwam ik wel tegen:

 

King Death on Horseback (1505), in houtskool

Albrecht Dürer (1471-1528)

The British Museum

Zeis en bel benadrukken de rol van Dood als Magere Hein (symbool voor de alles verslindende tijd).

 

The Race Track (Death on a Pale Horse) (1896-1908)

Albert Pinkham Ryder (1847-1917)

Cleveland Museum of Art

De engel des doods, rijdend op een wit paard. Geïnspireerd door een paardenrace die plaats vond in New York in 1888. Een van Ryders vrienden zette 500 dollar in en pleegde zelfmoord toen het paard verloor. De compositie is doortrokken van Middeleeuwse symboliek: de dood verschijnt als een skelet te paard, met zijn zeis maait hij de levenden, terwijl een slang (verleiding en kwaad) kronkelt op de voorgrond. Ryder heeft een paar jaar aan het schilderij gewerkt en wilde er eigenlijk geen afstand van doen.

 

*Janwillem van de Wetering

  Het werkbezoek

  Bruna, 1979