Ik kom
het tegen in Robert Thurmans interpretatie van het Tibetaans Dodenboek
(Bardo Thödol). Hij bedoelt er de Tibetaanse elite mee, de boeddhistische ingewijden die met “meedogende heldhaftigheid”
ooit de uitzonderlijke moed hadden om “vrijwillig de pseudoveiligheid van de
planeet van onwetendheid op te geven en zich door het stervensproces heen naar
de subtiele tussenstaten te lanceren”.
Goed
gevonden. Wat een mooie vergelijking met astronauten,
de helden van onze tijd en maatschappij. Thurmans psychonauten zijn de “ultieme helden en heldinnen van de Tibetanen.
Zij geloven dat deze lama’s de processen van het sterven, de tussenstaat en
wedergeboorte hebben leren beheersen en er uit mededogen voor kiezen voortdurend,
leven na leven, terug te keren om de Tibetanen bij hun spirituele leven te
leiden en het welzijn van alle wezens te bevorderen.” Deze psychonauten zijn de “de avonturiers van de innerlijke
wereld” die het onbewuste onderzoeken om zo hun wijsheid te verdiepen. Zij
hebben helder de tussenstaten (bardo’s)
doorkruist en gidsen nu, met hun in de Bardo Thödol
verzamelde teksten, de overledene door het hiernamaals.
Robert
Thurman zorgt hier wel voor enige verwarring, want op het internet is de
betekenis van psychonaut meestal een “mentale reiziger” die geestverruimende
middelen gebruikt, “psychoactieve stoffen” (kortom drugs) om zijn mind te
verkennen. Lsd, paddo’s en peyote worden hierbij vaak genoemd.
Natuurlijk
weet ik niet of de Tibetaanse meesters ook gebruik hebben gemaakt van dit soort hulpmiddelen bij hun “innerlijke
maanwandelingen” (zoals Thurman het noemt). Dat zou best eens kunnen, want
Indiase yogi’s zijn hier ook niet (altijd) vies van en de technieken voor het
oversteken van de tussenstaten tussen het sterven en wedergeboorte komen
oorspronkelijk uit de Indiase tantraliteratuur. Maar persoonlijk associeer ik
drugs niet met ‘helder’ of waarnemingsbevorderend tijdens de droomachtige
ervaringen van de bardo’s, en komen de door Thurman opgesomde methoden mij
logischer voor: meditatieve concentratie, analytisch inzicht, manipulatie van
dromen en innerlijke visioenen, gerichte disidentificatie met grove
subjectiviteit en vergrote mate van herinnering en oplettendheid.
Het
woord psychonaut is niet bedacht door Robert Thurman, maar wordt (tot mijn
verbazing) toegeschreven aan de Duitse
schrijver en militarist Ernst Jünger (1895-1998). In een (drugsgerelateerd)
essay uit 1970 wordt het voor het eerst gebruikt.
Robert
A.F. Thurman
Het
Tibetaanse Dodenboek
Altamira-Becht
Haarlem
Tweede
druk, 2006
350 blz
