De bardo
is bepaald geen prikkelarme zone, maar wat de dolende dode op de zevende dag
(in de bardo van dharmata) moet meemaken slaat alles, tot nu toe tenminste. Het
gaf me veel stof tot nadenken.
I
Het mag inmiddels
duidelijk zijn dat het in de bardo draait om inzicht, en niet om het pakket kennis wat iemand meetorst. De
mensen die de situatie herkend hebben
zijn allang bevrijd of een boeddha (in sambhogakaya) geworden.
Interessant
dus om te zien hoe op deze zevende dag ineens alles op alles wordt gezet om de
overledene te herinneren aan de leer.
Althans, dat is dan mijn interpretatie. Niets is te dol en geen middel is te
grof om dit te bereiken. Er verschijnen een soort hemelse schriftgeleerden en
een leger dharmakrijgers, en er klinken dreunende mantra’s. Alles lijkt er op
gericht om de “eenvoudige” overledene eens flink op te schudden en te
herinneren aan belangrijke teksten waar hij misschien ooit kennis van genomen
heeft (waarschijnlijk zonder het te snappen).
Opvallend
is dat de dode in dit stadium niet zozeer gestimuleerd wordt om zijn eventuele kennis
van de leer in praktijk te brengen als wel om er op te vertrouwen, vertrouwen dat het werkt en dat het goed komt.
Begrijpen hoeft niet eens. Vertrouwen, geloven en bidden. Hopelijk gevolgd door
mededogen, van vidyadhara’s die je met hun reddinghaken een hemel intrekken,
want een boeddhaschap zit er kennelijk niet meer in. Hoewel, helemaal
uitgesloten is dat nog niet, want zelfs hierna geeft het Bardo Thödol nog instructies om de éénheid te herkennen.
II
Alles is
energie. Als de overledene het heldere licht en het secundaire heldere licht
niet herkend heeft, zal deze absolute energie van helderheid in de bardo van
dharmata als het ware uiteenvallen tot verschillende vormen van afgezwakte
energie. De dualiteit doet haar intrede. Alle
overledenen, ongeacht hun religieuze en culturele achtergrond, zullen te maken
krijgen met de heftige manifestaties van energie in de bardo. Een vloeiende,
vibrerende wereld van geluid, licht en kleur. Wat een verwarring zal dat geven!
In het Bardo Thödol wordt op deze
verschijnselen handig allerlei Tibetaans boeddhistische etiketten geplakt.
Goden, boeddha’s, mandala’s, wijsheden enzovoort. Heel praktisch! Dat maakt de
visioenen vertrouwd en biedt tegelijk een geweldige geheugensteun en opstap
naar herkenning, inzicht en hopelijk bevrijding voor de beoefenaar.
Trilling
is ook energie. Zo moet de angstige overledene op dag zeven bijvoorbeeld een donderend gedreun aanhoren, in het Bardo Thödol omschreven als “een intens geluid van
toornige mantra’s”. Geweldige vondst!
